جلوه‌های خیر و شر اخلاقی در آیات قرآن

مراد از خیر و شر اخلاقی در این تحقیق، آن‌ دسته از مفاهیم اخلاقی هستند که بر ارزشی اخلاقی (نه الزام اخلاقی) دلالت دارند و شامل شش مفهومِ »خوب و بد «، »درست و نادرست « و »شایسته و ناشایست « می‌شود و معمولاً در محمولِ »جملات و گزاره‌های اخلاقی « به کار می‌روند. با توجه به کمبود پژوهش‌های ناظر به روش در حوزه اخلاق و فلسفه اخلاق در قرآن، این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، مشخص نمود که چگونه می‌توان خیر و شر اخلاقی یا مفاهیم ارزشیِ اخلاقی را از میان آیات قرآن که در قالب »گزاره‌های اخلاقی « وجود دارند، استنباط کرد. نتایج نشان می‌دهد که »خیر اخلاقی «، در قالب مفاهیمِ مثبتی همچون »خوب «، »درست « و »شایسته « جلوه‌گری می‌کند و »شر اخلاقی « خود را با مفاهیمی منفی همچون »بد «، »نادرست « و »ناشایست « نشان می‌دهد. در قرآن، »خیر اخلاقی « در شکلِ مفهوم »خوب «، با استفاده از افعال مدح (نِعْمَ) و الفاظی همچون، خیر، حسن، بِرّ، صالح، محسن و طیب معلوم می‌شود و »خیر اخلاقی « در قالبِ مفهوم »درست «، از طریقِ آیات دال بر نفی‌ خطا و گناه و دال بر پاداش و ثواب و الفاظی همچون »صادق « قابل استنباط است. همچنان که »خیر اخلاقی « در جلوه‌ای که بیانگرِ مفهوم »شایسته « است را می‌توان از جایگاه و مقام خوبی که برخی افراد‌ در پیشگاه خداوند دارند به دست آورد. در »شر اخلاقی « و در شکلی که مفهوم »بد « را نشان می‌دهد، مفهوم »بد « با افعال ذم (بئس و ساء) و واژگانی مانند شر، سوء،‌ فاحشه، مفسد، خبیث و نجس روشن می‌شود و »شر اخلاقی « به عنوان مفهوم »نادرست «، با تعابیری که بیانگر خطا و گناه یا بیانگر کیفر و مجازات یا بیانگر »رد «، »انکار « و »ابطالِ « کاری است در قرآن بیان می‌شود و »شر اخلاقی « که بیانگرِ مفهوم »ناشایست « است از جایگاه و موقعیتی که برخی افراد، در نزد خداوند دارند، قابل تشخیص می‌باشد.

Manifestations of “Moral Good” and “Moral Evil” in Quranic Verses

In this study, ldquo;moral good rdquo; and ldquo;moral evil rdquo; refer to those moral concepts that suggest a moral value (not moral obligation) and include the six concepts ldquo;good and bad rdquo;, ldquo;right and wrong rdquo; and ldquo;decent and indecent rdquo;. They are usually used in the predicate of ldquo;moral statements and propositions rdquo;. Given the lack of methodological research in the field of ethics and philosophy of ethics in the Quran, this study, using the descriptiveanalytical method, determined how the existing moral good and evil or moral, valuebased concepts in the verses of the Quran in the form of ldquo;moral propositions rdquo; can be inferred. The results indicate that ldquo;moral good rdquo; manifests itself in the form of such positive concepts as ldquo;good rdquo;, ldquo;right rdquo; and ldquo;decent rdquo;, and ldquo;moral evil rdquo; manifests itself with negative concepts such as ldquo;bad rdquo;, ldquo;wrong rdquo; and ldquo;indecent rdquo;. In the Quran, ldquo;moral good rdquo; indicating the concept of ldquo;good rdquo; is represented through verbs of praise (ne rsquo;ma rsquo;) and words such as ldquo;khair rdquo;, ldquo;hosn rdquo;, ldquo;berr rdquo;, ldquo;sāleh rdquo;, ldquo;mohsen rdquo; and ldquo;tayyab rdquo;, ldquo;moral good rdquo; showing the concept of ldquo;right rdquo; can be deduced through the verses indicating the denial of error and sin and reward and words such as ldquo;sādeq rdquo;, and the ldquo;decent rdquo; manifestation of ldquo;moral good rdquo; can be attained from the good position that some people have before God. ldquo;Moral evil rdquo; indicating the concept of ldquo;bad rdquo; is revealed by verbs of denunciation (be rsquo;sa rsquo; and sā rsquo;a) and words such as sharr, su rsquo;, fāheshah, mofsed, khabith and najes, ldquo;moral evil rdquo; revealing the concept of ldquo;wrong rdquo; is expressed through concepts representing error, sin, retribution and punishment or representing ldquo;rejection rdquo;, ldquo;denial rdquo; and ldquo;falsification rdquo; of something, and ldquo;moral evil rdquo; expressing the concept of ldquo;indecent rdquo; is recognizable by the position that some people have before God.