نقش عقل در حجیت خبر واحد

مبانی حجیت خبر واحد به عنوان یکی از ارکان استنباط و اجتهاد فقه شیعی عرصه‌ای مشترک بین علم حدیث و دانش اصول فقه است. از جمله مستندات مهم اعتبار اخبار آحاد که برخلاف سایر ادله تا حدود زیادی مورد اتفاق است، دلالت عقل برحجیبت آن است، از آنجا که این مطلب از ناحیه سه دیدگاه مختلف حدیثی، اخباری و اصولی مورد توجه قرار گرفته،‌ دست‌یابی به گفتمان مشترک بین ایشان را سخت می‌نماید. نظریّه طرفداران اعتبار عقلی اخبار آحاد، به هر دو معنای آن یعنی قرائت شیخ طوسی مبنی بر قرینه‌گی عقل و قرائت محقق حلّی که مصلحت عقلیه را مستند اعتبار عقلی می‌شناسد، پس از ایشان به خصوص میان متاخران دچار قبض و بسط فراوان گردید و بین متاخران و معاصران در قالب سه نظریه علم اجمالی به صدور اخبار آحاد و تاکید بر عمل وفق این اخبار به اقتضای منجزیّت علم اجمالی، نظریه لابدیّت فاضل تونی مبنی بر ناگزیر بودن از استناد به خبر واحد برای حفظ تکالیف و احکام و نظریّه تمسک به ظنون شیخ محمدتقی اصفهانی که با توجه به انسداد باب علم و عدم امکان تحصیل حکم قطعی از یک سو و ضرورت عمل به تکالیف از دیگر سو الزام عمل به خبر واحد را لازم دانسته است. پس از نقد و بررسی هر سه نظریّه دیدگاه شهید سیدمحمد باقر صدر و سیدمحمدکاظم یزدی مبنی بر اعتبار عقلی خبر واحد در صروت نبود منع عقلی مستدل گردیده است.

The Role of Reason in the Authority of Khabar-e Wāhid

The fundamentals of the authority of khabare wāhid, as one of the pillars of inference and ijtihad in Shiite jurisprudence, is common grounds between the science of hadith and the science of the principles of Islamic jurisprudence. One of the important proofs of the validity of khabare wāhid, about which, unlike other evidence, there is considerably common agreement, is that reason signifies its authority. Since this issue has been considered from the three hadithi, Akhbāri and Usuli perspectives, the establishment of a common discourse among them appears to be difficult. The theory of the proponents of the rational validity of khabare wāhid, in both its meanings, that is, the reading of Sheikh Tusi denoting the symmetry of reason and the reading of Mohaghegh Helli recognizing the expediency of rationality as a document of rational validity, was faced with constraints and openings after them, especially among the later scholars, and the later scholars and contemporaries have considered acting upon khabare wāhid binding in the form of three theories: the theory of ilm ijmāli about the issuance of khabare wāhid and emphasis on acting according to it depending on the authority of ilm ijmāli, the eternality theory of Fazil Tuni denoting the inevitability of relying on khabare wahid for the sake of preserving religious obligations and rulings and Sheikh Mohammad Taghi Isfahāni rsquo;s theory of reliance on conjectures considering the obstruction of the gate of knowledge and the impossibility of obtaining a final verdict, on the one hand, and the necessity of performing religious obligations, on the other. After reviewing all these three theories, the view of martyrs Sayyid Mohammad Bāqer Sadr and Sayyid Mohammad Kazem Yazdi, i.e. in the absence of rational prohibition, khabare wāhid has rational validity, was proved to be wellfounded.