نقد دیدگاه ابوزید درباره نسخ و ارتباط آن با تاریخمندی قرآن

نصرحامد ابوزید از نظریه‌پردازان قرآنی با اندیشه‌های نو و انتقادی است. او همچون برخی از هم‌اندیشانش قرآن را متنی تاریخمند می‌داند و در راستای اثبات دیدگاه خود به پژوهش در حوزه‌های مختلف از جمله نسخ اقدام نموده است. بررسی سیر مطالعاتی ابوزید حاکی از تحولّی جدّی از متن‌انگاری قرآن (دوره اعتقاد به وقوع نسخ در قرآن) به گفتار انگاری (دوره عدم اعتقاد به وقوع نسخ در قرآن) می‌باشد. او در مرحله متن‌انگاری قرآن، وقوع نسخ را به جهت تسهیل و مراعات حال مخاطبان پذیرفته و بر این اساس، نسخ را به عنوان شاهدی بر تعامل قرآن با فرهنگ زمانه اقامه نموده است، و در مرحله گفتارانگاری قرآن، با عدول از فرض پیشین و با انتقاد از نگاه متنی به قرآن، گفتارانگاری را امکانی برای گزینش آیات متناقض براساس شرایط عصری دانسته است. بدین ترتیب در هر دو مرحله، از پدیده نسخ تاریخمندی قرآن را استنباط کرده است. در این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی نگاشته شده، ضمن طرح دیدگاه ابوزید، ادّله او مورد نقد و بررسی قرار گرفته است علی‌رغم تغییر رویکرد، در هر دو مرحله می‌توان بین نگرش او به نسخ و تاریخمندی قرآن ارتباط برقرار نمود و در عین حال به نقد دیدگاه او مبادرت ورزید.

A Critique of Abu Zayd's View on Naskh and its Relation to the Historicity of the Quran

Nasr Hamid Abu Zayd is one of the Quranic theorists with new and critical ideas. Like some other likeminded people, he considers the Quran to be a timedependent text and has conducted research in various fields, including naskh, in order to prove his point of view. An examination of Abu Zaydchr('39')s study course reveals that he has experienced a serious change from considering the Quran as a written discourse (the period in which he believed in the occurrence of naskh in the Quran) to considering it a spoken discourse (the period in which he didn rsquo;t believe in the occurrence of naskh in the Quran). He accepts the occurrence of naskh during the textual stage as it could facilitate the addressees rsquo; affairs, and based on this, he considers naskh as a proof of the interaction of the Quran with the culture of the time. However, in the period when he considered the Quran as a spoken discourse, he believes considering the Quran as a spoken discourse makes it possible to select the contradictory verses according to the conditions of the time, breaching his previous assumption and leveling criticism against having a textual view of Quran. Thus, what he has deduced from the issue of naskh is the historicity of the Quran in both stages. In this article, which has been authored using the descriptiveanalytical method, while presenting Abu Zaydchr('39')s point of view, his arguments have been criticized and examined. Despite the change in approach, in both stages, one can see a relationship between his view on naskh and the historicity of the Quran, and at the same time criticize his point of view.