کارکرد معنایی و بلاغی مفاهیم هم‌نشین توافقی و تقابلی «انفاق» در قرآن کریم

رویکرد معناشناسی همزمانی (توصیفی) تلاشی در جهت بازنمایی واژه‌ها و روابط آن‌ها که در ذهن انسان‌ها وجود دارد، محسوب می‌شود. بدین تصور، نوشتار حاضر ضمن کاربست این رویکرد، درصدد ارائۀ تحلیلی توصیفی از مفهوم انفاق و تبیین کارکرد معنایی و بلاغی مفاهیم هم‌نشین از این موضوع است که بعضا طی رابطه‌ای توافقی و یا تقابلی در مجاورت مفهوم انفاق استعمال شده‌اند. بررسی داده‌های قرآنی حکایت از آن دارد که واژگان »احسان «، »اطعام «، »صدقه «، »الحاف « و »احفاء « از جمله واژگان هم‌نشین توافقی انفاق به‌شمار می‌آیند و واژگان »اکل باطل «، »کنز «، »بخل « و »شحّ « از جمله واژگانی هستند که در رابطه‌ای تقابلی با انفاق همنشین شده‌اند. همچنین روابط این واژگان با انفاق بر پایۀ مولفه‌های معنایی، تشابه یا تقابل اهداف، و سیاق و اشتراک در تعلقات قابل تشخیص است. ضمنا هر یک از واژگان با کارکرد مبالغه، یا تحلیل روان‌شناختی و تبیین جهان‌بینی استعمال شده‌اند. نیز میان هم‌نشین‌های مذکور با مفهوم انفاق، روابطی نظیر رابطۀ کنشی ایجابی و سلبی، سببی و عموم و خصوص برقرار است. وانگهی کشف روابط مفهومی میان این واژه‌ها با مفهوم انفاق، دلیلی بر کاربست حکیمانه و هدفمند واژگان در قرآن کریم به‌شمار می‌آید.

The Semantic and Rhetorical Function of the Synonymous and Antonymous Concepts of “Infaq” in the Holy Quran

The syntagmatic (descriptive) semantic approach is an attempt to represent the words and their relations existing in the human mind. Considering this idea, the present paper, while applying this approach, seeks to provide a descriptive analysis of the concept of infaq and to explain the semantic and rhetorical function of the concepts that having a syntagmatic relation with it are sometimes used in relation to infaq. Examination of the Quranic data reveals that the words ldquo;ehsan rdquo;, ldquo;et'am rdquo;, ldquo;sadaqah rdquo;, ldquo;elhaf rdquo; and ldquo;ehfa rsquo; are among the words which have similar meanings to infaq, and the words ldquo;akl batet rdquo;, ldquo;kanz rdquo;, ldquo;bokhl rdquo; and ldquo;shohh rdquo; are among the words that have an opposite syntagmatic meaning relation with infaq. Also, the relation between these words can be identified on the basis of their semantic components, similarity or contrast of purpose, context and common applications. In addition, each one of these words has been used with an exaggerated function, or psychological analysis and worldview explanation. Furthermore, among the words having a syntagmatic relation with infaq, there are such relations as positive and negative functional relations, causal relation and inclusion relation. Moreover, the discovery of the conceptual relations between these words and infaq is indicative of the wise and purposeful use of words in the holy Quran.