معناشناسی واژه «استکبار» در قرآن کریم بر پایه روابط همنشینی (مطالعه موردی کانون‌های کاربردی و تقابل معنایی)

واژه استکبار از واژگان کلیدی در نظام توحیدی قرآن است که به عنوان شاخصه ویژه مخالفان و معارضان دعوت حق، جایگاه خاصی پیدا کرده است. با توجه به نقش برجسته ی این مقوله در نظام زندگی بشر و فراهم سازی مفاسد و انحرافهای اخلاقی، ضرورت دارد ماهیت عناصری که شبکه معنایی »استکبار « را تشکیل می‌دهند، مورد بازنمایی قرار گیرد. پژوهش حاضر بر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی پس از مفهوم‌شناسی لغوی این واژه به ارتباط معنایی واژه استکبار با واژه های هم‌نشین اشاره داشته و در این میان با تحلیل موردی برخی از مولفه های روابط همنشینی مانند کانون های کاربردی و تقابل معنایی، میدان معنایی این واژه روشن گردد. نتایج برآمده آنکه، استکبار در کانون ارتباط با شیطان، کافران، مشرکان، ملاء و مترفین تجلی یافته است و مفاهیمی همچون خودبرتربینی، خداناباوری و ناسپاسی، هواپرستی و گروه سالاری و تنفذسالاری را در شبکه ی معنایی واژه استکبار شناسایی می کند؛ همچنین این واژه در تقابل معنایی با مفاهیمی همچون ایمان، عبودیت، اطاعت، غفران و استضعاف قرار می گیرد و در ترسیم عامل باطل گرایی انسان و پیدایش اصلی ترین رذائل اخلاقی تاثیرگذار است؛ مهم آنکه برآورد معنا بر اساس این سازوکار زبانی، مدلی روشمند به شمار آمده و در پی کشف معانی ضمنی به درجه تنزل معنایی و مقامی استکبار در معیار قرآن اشاره داشته است.

The Semantics of the Word Istikbar (Arrogance) in the Holy Quran based on Syntagmatic Relations(A Case Study of Semantic Proximity and Semantic Contrast)

The word istikbar (arrogance) is one of the key words in the monotheistic system of the Quran, which has found a special status as a special feature of the opponents and adversaries of the call to the truth. Given the prominent role of this issue in the human life system and its provision of corruption and moral deviations, it is necessary to represent the nature of the elements that make up the semantic network of istikbar. Using the descriptiveanalytical method, the present study aims, first, to analyze the lexical concept of this word and, then, to examine the semantic relations of the word istikbar with the words which cooccur with it, so that some of the syntagmatic elements of this word such as semantic proximity, semantic contrast and semantic field are illuminated through case analysis. The results show that istikbar is in close proximity with Satan, infidels, polytheists, affluent people and voluptuaries, and concepts such as selfishness, atheism and ingratitude, fanaticism, grouppreference and infiltrationseeking are included in the semantic network of istikbar. This word is further in semantic contrast with concepts such as faith, servantship, obedience, forgiveness and lsquo;the state of being oppressed rsquo;, and it is effective in leading man towards falsehood and the emergence of the major moral vices. Importantly, the estimation of meaning based on this linguistic mechanism is considered a methodical model and following the discovery of implicit meanings, it has tackled the degree of semantic degradation and status degradation of istikbar by Quranic standards.