تحلیل استراتژیک نظام مراقبت بیماری‌های واگیر ایران در شرایط بحرانی: مروری حیطه‌ای

مقدمه: نظام مراقبت بیماری‌های واگیر شامل جمع‌آوری، تحلیل و تفسیر داده‌های مرتبط با بیماری‌های واگیر، به‌منظور برنامه‌ریزی، اجرا و ارزشیابی سیاست‌ها و مداخلات بهداشت عمومی است. این نظام در ایران با نقاط ضعف و چالش‌هایی مواجه است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل استراتژیک و شناسایی نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدهای مرتبط با نظام مراقبت بیماری‌های واگیر ایران در زمان بحران‌ها و ارائۀ راهکارهایی برای تقویت آن انجام شده است.روش ها: این پژوهش با روش مرور حیطه‌ای انجام شد. مطالعات فارسی و انگلیسی مرتبط با نظام مراقبت بیماری‌های واگیر ایران در بازه زمانی سال 1380 تا 1401 خورشیدی و 2000 تا 2022 میلادی با کلیدواژه‌های مناسب جست وجو شد. در نهایت، تعداد 41 مطالعه انتخاب و با کمک نرم‌افزار maxqda و روش تحلیل چارچوبی تحلیل شدند.یافته ها: نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها، تهدیدها و راهکارهای تقویت نظام مراقبت بیماری‌های واگیر ایران شناسایی شده و در پنج گروه بیماری‌های اولویت‌دار برای مراقبت، ساختار نظام مراقبت، وظایف اصلی نظام مراقبت، وظایف پشتیبان نظام مراقبت و کیفیت نظام مراقبت قرار گرفتند. مهم‌ترین نقاط قوت نظام مراقبت کشور، بازبینی دوره‌ای فهرست بیماری‌های مشمول گزارش فوری، حذف و ریشه‌کنی بسیاری از بیماری‌های واگیر، استقرار سریع در شرایط بحرانی و کارایی بسیار بود. انگیزۀ کم کارکنان، ناکارآمدی نظام گزارش‌دهی در بیمارستان‌ها، و همکاری نامطلوب بین‌بخشی در اولویت‌بندی بیماری‌ها از مهم‌ترین نقاط ضعف بودند. راه‌اندازی سامانه‌های ثبت اطلاعات بهداشتی، وجود تجهیزات پیشرفتۀ تشخیصی در کشور و افزایش آگاهی عمومی درخصوص بیماری‌های واگیر از مهم‌ترین فرصت‌ها؛ و گستردگی سرزمینی، پراکندگی جمعیت، بروز همه‌گیری‌های بیماری‌های واگیر در کشورهای همسایه، و حضور مهاجران در کشور از مهم‌ترین تهدیدها برای نظام مراقبت بیماری‌ها بودند. برای تقویت نظام مراقبت بیماری‌های واگیر راهکارهایی مانند تقویت نقش تولیتی مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر، ادغام نظام مراقبت بیماری‌ها با برنامۀ پزشکی خانواده، یکپارچه‌سازی بخش‌های گوناگون نظام مراقبت، انتشار منظم نتایج و ایجاد سیستم بازخورد دوطرفۀ موثر معرفی شد.نتیجه‌گیری: ساختارها، فرایندها و وظایف اصلی و پشتیبان نظام مراقبت بیماری‌های واگیر ایران باید به‌گونه‌ای تقویت شود که موجب بهبود کیفیت خدمات و پاسخگویی مناسب در زمان بحران‌ها شود. تحلیل وضعیت نظام مراقبت می‌تواند شواهد مناسبی در اختیار سیاستگذاران نظام سلامت به‌منظور اتخاذ مداخلات اصلاحی قرار دهد.

strategic analysis of iran's communicable diseases surveillance system in crises: a scoping review

introduction: the communicable disease surveillance system includes the collection, analysis, and interpretation of data related to communicable diseases to be used in planning, implementing, and evaluating public health policies and practices. iran’s communicable disease surveillance system (icdss) is facing numerous challenges. this research aimed to identify the strengths, weaknesses, opportunities, and threats of icdss and provide solutions to strengthen it.methods: the research was conducted using a scoping review method. articles and documents on icdss published between 2000 and 2022 were searched using appropriate keywords in the electronic databases of pubmed, scopus, web of science, magiran, sid, google, and google scholar search engines. finally, 41 studies were selected and analyzed using maxqda software and the framework analysis method.results: strengths, weaknesses, opportunities, threats, and enhancement strategies to icdss were identified and grouped into five themes of the priority diseases targeted for surveillance, the structure of the surveillance system, core functions of the surveillance system, support functions of the surveillance system, and quality of the surveillance system. the most important strengths of icdss were the eradication of some infectious diseases, rapid implementation in critical situations, and high efficiency. the low motivation of employees, inefficiency of the reporting system in hospitals, and weak inter-departmental cooperation in prioritizing diseases were among the weaknesses. using advanced diagnostic equipment and the increase of public awareness about infectious diseases are the main opportunities and population dispersion; the epidemy of infectious diseases in neighboring countries and the presence of immigrants in the country were the main threats to icdss. solutions such as strengthening the infectious disease management center, integrating the cdss into the family medicine program, integrating different parts of the surveillance system, regularly publishing the results, and creating an effective two-way feedback system were suggested for strengthening icdss.conclusion: structures, processes, and core functions of icdss should be strengthened. strategic analysis of icdss provides evidence to health policymakers to implement corrective interventions.