تبیین بحران کرونا ویروس (کوید-19) بر اساس نظریه ضداطلاعات: بیان دیدگاه

وقوع حوادث می‌تواند باعث ایجاد بحران در یک کشور شود. جنگ، سیل، زلزله، حملات تروریستی و حتی بیماری‌های واگیردار نمونه‌هایی از این بحران‌ها هستند.[1] شروع کرونا ویروس (کوید19) در اواخر سال 2019 در چین و شیوع گسترده آن در سایر کشورها مصداق یک بحران به معنای واقعی است که کمتر تاریخ چنین پدیده‌ای در این ابعاد ثبت کرده است. [2] تاکنون هیچ واکسن یا داروی ضدویروسی موفقیت‌آمیزی برای عفونت‌های کرونا ویروس ازنظر بالینی تایید نشده است. بنابراین پیشگیری و کنترل عفونت و رعایت اصول بهداشتی توسط عموم مردم در اولویت است. [3] در ضمن باید توجه داشت که رعایت اصول بهداشتی توسط عموم مردم، یکی از راه‌های عمده کنترل این ویروس است. وجه دیگر این ویروس، اثرات مخرب آن بر حوزه اطلاعات یعنی تولید و اشاعه شبه‌اطلاعات (misinformation)، ضداطلاعات (disinformation) و اطلاعات متناقض (contradictory information) به‌طور گسترده در کشورهای مختلف جهان است. ازآنجایی‌که تولید و اشاعه اطلاعات صحیح از ضروریات کنترل این بیماری است، کنترل اطلاعات ذکرشده به‌ویژه »ضداطلاعات « نیز دارای اهمیت زیادی است چون ضداطلاعات، اطلاعات غیر معتبری است که باهدف کسب منفعت، تولید و انتشار می‌یابند. [4] علی محمدی و اسپندی نیز بر اهمیت اطلاعات دقیق و صحیح در جهت برنامه‌ریزی‌های کنترل این ویروس در جامعه تاکید می‌کنند. [5] در این مقاله نویسندگان به دلایل انتشار ضداطلاعات در بحران کرونا پرداخته و راه‌حل‌های پیشنهادی را ارائه می‌دهند. درواقع، ویژگی‌های خاص این ویروس، خود عامل تولید و اشاعه گسترده ضداطلاعات و به‌تبع آن منفعت‌طلبی گروهی از افراد یا گروه‌ها در جوامع مختلف شده است. درعین‌حال جدای از ایجاد بی‌نظمی در ساختار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور، باعث سردرگمی عموم مردم در شناسایی اطلاعات معتبر از غیر معتبر شده و با افزایش ضداطلاعات در جامعه زمینه برای ظهور بی‌اعتمادی مردم نسبت به مسئولین کشور و نیز افزایش قانون‌گریزی عموم مردم را ایجاد می‌کند. ضداطلاعات و دلایل انتشار آن از ویژگی‌های یک جامعه سالم، ترجیح منافع جامعه بر منافع فردی است. برخی از افراد یا گروه‌ها در شرایط بحران کرونا ویروس به‌جای منافع جامعه، منافع خود یا گروه خود را برگزیدند و اقدام به تولید ضداطلاعات کردند. این منافع که منجر به تولید ضداطلاعات شدند عبارت‌اند از:1. تامین حداکثر منافع اقتصادی: در بحران کرونا ویروس برخی افراد و بنگاه‌های اقتصادی اقدام به تولید و اشاعه ضداطلاعات می‌کنند تا بتوانند حداکثر منافع اقتصادی را داشته باشند. این منافع درزمینه افزایش فروش، حذف یا کاهش قدرت رقیب، فروش محصولات کم کیفیت و بی‌کیفیت، تبلیغ و برجسته‌سازی برند، کم‌فروشی و... بود. راه رسیدن به این منافع تبلیغات گسترده کالاهای بی‌کیفیت در فضای رسانه‌های اجتماعی، اعلام تخفیف‌های کاذب، رساندن کالا به مشتری در سریع‌ترین زمان ممکن و... بود. درواقع ضداطلاعات، گاهی در همان تبلیغات نهفته است؛ چراکه کالای کم کیفیت به‌جای کالای باکیفیت عرضه‌شده است. ازآنجایی‌که این افراد و بنگاه باهدف منفعت اقتصادی در شرایط بحران عمداً تبلیغ کاذب و غیرواقعی انجام داده‌اند، نوع تبلیغات آن‌ها، ضداطلاعات محسوب می‌شود.2. تامین منافع سیاسی: در بحران کرونا ویروس، گاهی جناح‌های سیاسی البته تقریباً در همه کشورها، فرصت را غنیمت شمرده و اقدام به تسویه‌حساب شخصی و گروهی کردند. درواقع، کوچک‌ترین خطاهای افراد و گروه‌ها، برجسته‌سازی شد و گاهی نیز دروغ‌هایی به همدیگر نسبت داده شد. آن‌ها با استفاده از همه امکانات رسانه‌ای، اقتصادی، حزبی و نیز فضای ملتهب ناشی از بحران اقدام به تضعیف جناح رقیب، ناکارآمدی دولت فعلی، برجسته‌سازی خود و یا حزب مقابل کردند. درعین‌حال، فضای بی‌اعتمادی بین دولت و مردم و نیز سواد اطلاعاتی و سواد رسانه‌ای پایین مردم نیز زمینه‌ساز و حتی تشدیدکننده این بحران و اثرگذاری بیشتر ضداطلاعات می‌شود.3. تامین منافع اجتماعی: گاهی نیز افراد در بحران‌ها به دنبال کسب شهرت یا احترام اجتماعی هستند، لذا به مناسبت‌های مختلف اقدام به اظهارنظر و اقناع مخاطبان می‌کنند. حذف رقیب علمی، دیده شدن بیشتر، کسب شهرت و احترام و نیز افزایش تعداد آثار علمی بی‌کیفیت ازجمله منافع اجتماعی گروه‌های تحصیل‌کرده در زمان بحران کرونا ویروس بود. هم اظهارنظرها و هم تولیدات علمی آن‌ها، ضداطلاعات محسوب می‌شود؛ چراکه تولید و اشاعه دهنده اطلاعات نادرست به‌طور عمدی می‌باشند.4. تامین منافع فردی: گاهی مردم عادی نیز تحت تاثیر شرایط بحران با حضور در رسانه‌های اجتماعی خانوادگی مانند تلگرام، واتس آپ و غیره و اظهارنظر و ارائه اطلاعات غیر موثق اقدام به تولید و اشاعه ضداطلاعات می‌کنند. این نوع اطلاعات نادرست بلافاصله توسط افراد در گروه‌ها و شبکه‌های اجتماعی دیگر قرار می‌گیرد، بدون اینکه مبنای علمی و درستی داشته باشد. برای مثال فردی عمداً پیامی را به اشتراک می‌گذارد که »کالاهای اساسی کم شده است «، لذا مردم بلافاصله فروشگاه‌ها را خالی می‌کنند. گاهی نیز علیرغم وقوف به اثرات این رفتار، جهت سرگرمی و دیده شدن اقدام به اشتراک ضداطلاعات بین مردم می‌کنند. هر دو رفتار، رفتار تولید و اشتراک ضداطلاعات است.5. تامین منافع مغرضانه: گاهی برخی افراد از داخل آن کشور و نیز خارج از آن کشور اهدافی فراتر از منافع پیش گفت دارند، هدف آن‌ها زوال، ابراز دشمنی و نیز کاهش اقتدار یک کشور یا دولت است. این افراد به کمک رسانه‌های قدرتمند و پشتوانه مالی و سیاسی فراوان اقدام به شایعه‌سازی، دروغ‌پردازی و تهمت زنی به سایر کشورها یا کشور هدف می‌کنند. درواقع نوع گفتار و اخبار و سخنرانی‌های آن‌ها، مصداق کامل ضداطلاعات محسوب می‌شود. برای مثال در بحران اخیر، برخی رسانه‌ها یا آمار فوت‌شدگان، بستری‌ها و ترخیصی‌ها را به نادرستی اعلام می‌کردند و گزارش‌های نادرستی از کمبود دارو، اقلام بهداشتی و غیره منتشر می‌کردند. اثرات این نوع ضداطلاعات، گاها غیرقابل‌کنترل برای دولت‌ها می‌شود و اقدامات مناسب دولت‌ها برای تامین سلامت مردم خدشه‌دار می‌شود.در مدیریت بحران، نهادهای سیاست‌گذاری و اجرایی و نیز عموم مردم باید در راستای یک هدف مشخص حرکت کنند. مدیریت بحران باید در یک چارچوب علمی طراحی و اجرا شود تا بتواند پاسخگوی سریع و دقیق بحران را داشته باشد. آنچه پیوند بین نهادهای مختلف و نیز عموم مردم را ایجاد می‌کند، تبادل اطلاعات دقیق و شفاف بین آن‌ها است. عدم شفافیت دولت نسبت به مردم خود زمینه‌ساز تولید ضداطلاعات، بی‌اعتمادی و درنهایت سرپیچی مردم از قوانین می‌شود. تولید و اشاعه ضداطلاعات در سطح گسترده، فضای جامعه را تبدیل به باتلاق اطلاعات (information swamp or information marsh) می‌کند که برون‌رفت از آن گاهی دشوار و حتی غیرممکن است. درواقع باتلاق اطلاعات، فضای جامعه در شرایط بحران است که در آن حجم اطلاعات نادرست بسیار بیشتر از اطلاعات معتبر است. لذا برنامه‌ریزی دقیق و کنترل آن از مسائل بسیار مهم برای دولت‌ها است. افزایش اعتماد بین مردم و مسئولان جامعه، افزایش استفاده از متخصصان در ساختار سیاست‌گذاری و اجرایی، کنترل و نظارت بیشتر بر رسانه‌ها، آموزش سواد رسانه‌ای و سواد اطلاعاتی به مردم در راستای تشخیص اطلاعات معتبر از غیر معتبر، پاسخ سریع و خردمندانه مسئولان به انتقادهای مطرح‌شده از طرف مردم، همدردی و همدلی مسئولان با مردم در برخورد با آسیب دیدگان بحران، ارتقا سطح اقتصادی مردم و نیز اطلاع‌رسانی دقیق و به‌موقع و نیز وحدت فرماندهی در اطلاع‌رسانی دولت به مردم ازجمله راهکارهایی است که می‌تواند از بروز ضداطلاعات و شیوع گسترده آن و افتادن مردم در باتلاق اطلاعات غیر معتبر جلوگیری نماید. این بحران اولین و آخرین بحران برای کشورها نخواهد بود، لذا همه کشورها باید از این بحران تجربه کسب کنند و بسترهای تولید و اشاعه ضداطلاعات را کاهش دهند. نویسندگان این مقاله توصیه می‌کنند که سایر پژوهشگران ضمن بررسی دقیق‌تر ابعاد ضداطلاعات و گرفتار شدن مردم در باتلاق اطلاعات، به اثرات مخرب این پدیده‌ها بر کیفیت زندگی افراد، تشدید بحران، جنگ روانی و... بیشتر بپردازند.تضاد منافع: نویسندگان اظهار داشتند که تضاد منافعی وجود ندارد.تشکر و قدردانی: بدین‌وسیله از کارکنان دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان نهایت تشکر و قدردانی به عمل می‌آید.

Explanation of the Coronavirus (COVID-19) Crisis Based on Disinformation Theory: A commentary

Introduction: Social responsibility is a concept in which organizations pay particular attention to environmental and social issues in its business processes. The purpose of this study was to investigate social responsibility dimensions in public hospitals affiliated to Mashhad University of Medical Sciences in 2019.Methods: In this crosssectional and analytical study, social responsibility and its dimensions in 13 public university hospitals of Mashhad were examined using a questionnaire based on 273 samples of staff and customers. Data were analyzed using descriptive statistics (frequency, mean, and standard deviation) using SPSS software version 11.Results: The highest mean score (2.40) was related to leadership and internal processes, and the lowest mean score (1.83) was related to workplace dimension. The other average scores from highest to lowest were: environmental dimension (2.08), market dimension (2.01), and community and country dimension (1.92). Overall, the social responsibility of the hospitals under study was significantly different from the mean level of 2 (2/05), and considering the positive tstatistic for comparing a sample, it can be concluded that social responsibility was significantly higher than the average level (pvalue le; 0.05)Conclusion: Improving the employment status of employees as the most important social capital is very important, which had the lowest score in this study. According to the results of the research, the existence of discrimination and work shifts reduced the satisfaction in this dimension. Lack of employee awareness has been the most important reason for the decrease, which can be promoted by increasing the awareness of employees in this dimension.