هویت‌اندیشان دینی و تصور از رابطه اسلام و ملیت در ایران معاصر

در این مقاله کوشیده‌ایم تا نسبت «دین و ملیت» را که در زمره‌ مهم‌ترین مسائل هویت ایرانی و اسلامی است، مورد تامل نظری قرار دهیم؛ بدیهی است که اهمیت این موضوع و ترسیم قلمرو و ماهیت دین و ملیت در پرتو گفتمان تجدد از طرفی و گفتمان سنت‌گرا- مذهبی جمهوری اسلامی از طرف دیگر دوچندان شده است. در چرایی گزینش هویت‌اندیشان این مقاله باور نویسنده آن بوده که کسانی مورد توجه قرار گیرند که در کلیت آثار آنها آشنایی مطلوبی با سنت اسلامی وجود داشته باشد و ازاین‌رو نامیدن آنها به‌عنوان دین‌شناس خالی از اشکالی باشد و اگر ایده‌های آنها را درباره ملیت به اعتباری روایت مذهب یا اسلام بدانیم، به خطا نرفته‌ایم. ایده اصلی (فرضیه) تحقیق این است که در بین هویت‌اندیشان دینی مواجهه یکسانی با مسئله ملیت و ملی‌گرایی وجود ندارد و گستره‌ای از مواضع از رد و انکار مطلق تا پذیرش اعتباری ملیت در عصر غیبت قابل شناسایی است. در ادامه نخست به تاملی در زمینه رابطه‌ مذهب و ناسیونالیسم یا ملت‌باوری مدرن خواهیم پرداخت و سپس به رابطه‌ اسلام و ملیت اشاره‌ خواهیم کرد و در ادامه به تحلیلی از هویت‌اندیشان دینی چند دهه‌ گذشته و روایت آنها در خصوص مسئله هویت ملی، مرز و نسبت اسلام و ملیت خواهیم پرداخت.

islam and nationalism in the discourse of iranian religious intellectuals

we have tried to ponder the relationship between religion and nationality , which is undoubtedly one of the most important issues of iranian and islamic identity. obvious the importance of this issue and drawing the sphere and nature of religion and nationality in the light of the discourse of modernity and the traditional-religious discourse of the islamic republic. the selected thinkers in the article are prominent and well-known islamic scholars of iran in the last hundred years who have dealt with the relationship between islam and nationalism. first, we will deal with the relationship between religion and nationalism in the modern era, and then i will explain the relationship between islam and nationalism in the intellectual system of religious thinkers in contemporary iran. we have tried to ponder the relationship between religion and nationality , which is undoubtedly one of the most important issues of iranian and islamic identity. obvious the importance of this issue and drawing the sphere and nature of religion and nationality in the light of the discourse of modernity and the traditional-religious discourse of the islamic republic. the selected thinkers in the article are prominent and well-known islamic scholars of iran in the last hundred years who have dealt with the relationship between islam and nationalism. first, we will deal with the relationship between religion and nationalism in the modern era, and then i will explain the relationship between islam and nationalism in the intellectual system of religious thinkers in contemporary iran.