الگوی برساخت اندیشه و کنش مزدکیان در پارادایم‌های «شاه-رعیت» و «شهروند- دولت»

یکی از جنبش‌هایی برابری‌جویانه در تاریخ ایران جنبش انقلابی مزدک نام دارد. این جنبش به رهبری مزدک‌نامی در دوره حکمرانی قباد از پادشاهان ساسانی به‌وقوع پیوسته است. در خصوص نوع نگاه به این جنبش، دو روایت متعارض شامل؛ تقبیح و لعن جنبش مزدک از یک طرف و احترام و تحسین جنبش او از طرف دیگر ارائه شده است، مدعای مقاله در پاسخ به چرایی این روایت‌ها، بر وجود پارادایم‌های متفاوت به‌عنوان دلیل این تعارض اشاره می‌کند. ازاین‌رو این پژوهش در پی آن است که با استفاده از روش تفسیری، با واکاوی پارادایم‌های حاکم بر هر کدام از این روایات، برداشت‌های متعارض از این جنبش را قابل فهم سازد. نتایج حکایت از این دارد بر روایتی که به تقبیح و نفرین جنبش مزدک می‌پردازند، پارادایم نظری «شاه-رعیت» با فرض مشروعیت سیستم پادشاهی و نظام کاستی و طبیعی بودن جایگاه منفعل مردم در مقابل نظام سیاسی، حاکم است و پارادایم «شهروندی- دولت» که در آن مردم از حقوق کاملی برای اعتراض، مشارکت و بیان خواسته‌هایشان حتی به شکل براندازانه در مقابل دولت برخوردارند، عامل احترام و تحسین جنبش مزدک به‌شمار می‌رود.

paradigmatic evolution of political thought in the interpretation of mazdakian thought and action

historical narratives find meaning within the philosophical paradigms of each period. one of the egalitarian movements in the history of iran is called the mazdak revolutionary movement. this movement led by mazdak nami took place during the reign of ghobad, one of the sassanid kings. regarding the way of looking at this movement, two conflicting narratives are evident. mazdak movement has been denounced and cursed on the one hand, and its movement has been respected and admired from the other hand. in response to the reasons of these narratives, this article claims that there are different paradigms describing the reasons for this conflict. therefore, this study seeks to understand the conflicting perceptions of this movement by using the method of understanding and by analyzing the paradigms governing each of these narrations. the results indicate that the narrative that condemns the mazdak movement is governed by the theoretical paradigm of shah-ra’it assuming the legitimacy of the monarchy and the system of shortcomings and the naturalness of the passive position of the people against the political system. and the citizenship-rights paradigm, in which people have full rights to protest, participate, and express their demands even subversively before the government, is a source of respect and admiration for the mazdak movement.