مفهوم راهبردی جدید ناتو و امنیت اروپا

شروع بحران اوکراین در 24 فوریه 2022 پیامدهای امنیتی مهمی برای نظام بین‌الملل و به‌ویژه محیط امنیتی اتحادیه اروپا داشته است. پس از پایان جنگ جهانی دوم، برای نخستین‌بار است که کشورهای اروپایی سایه جنگ را در این قاره به‌شدت احساس می‌کنند، در نتیجه این بحران تلاش‌های خود را برای تقویت توانمندی‌های دفاعی اروپا افزایش داده‌اند. برای نمونه آلمان برای نخستین‌بار اعلام کرد که تعهد خود را در ناتو برای اختصاص دو درصد تولید ناخالص داخلی به بخش دفاعی این نهاد رعایت خواهد کرد. تدوین دو سند «قطب‌نمای راهبردی اتحادیه اروپا» و «مفهوم راهبردی جدید ناتو» نیز بیانگر تلاش برای تقویت توانمندی‌های کشورهای اروپایی است. انتشار سند ژوئن 2022 مفهوم راهبردی جدید ناتو  که هشتمین سند راهبردی این سازمان از زمان تشکیل آن در  1949 به‌شمار می‌رود، نشان‌دهنده دگرگونی‌های اساسی در محیط امنیتی اروپا و تغییر پندار از تهدید در این سازمان و به‌نوعی بازگشت به همان سنت پیشین این سازمان یعنی بازدارندگی و دفاع است. هدف اصلی این پژوهش پاسخگویی به این پرسش است که چگونه تدوین مفهوم راهبردی جدید ناتو همکاری‌های آتی ناتو و اتحادیه اروپا و امنیت اروپایی را دگرگون خواهد کرد؟ با استفاده از چارچوب نظری مفاهیم راهبردی ناتو که اکنون به بازگشت به اصل «شمشیر و سپر» استوار است، در فرضیه پژوهشی استدلال می‌شود تغییر پندار کشورهای اروپایی از تهدید روسیه به تصویب قطب‌نمای راهبردی اروپایی و تاکید بر نقش ناتو در امنیت اروپایی و تدوین مفهوم راهبردی جدید انجامید، که به‌نوبه خود به ایفای نقش محوری سازمان ناتو در امنیت اروپایی و نزدیکی روابط ناتو و اتحادیه اروپا، دست‌کم در کوتاه‌مدت و میان‌مدت منجر خواهد شد. برای توصیف و تبیین پیامدهای دگرگونی راهبرد ناتو برای امنیت اروپا، افزون‌بر بررسی دقیق گزارش‌های کارشناسان مسائل دفاعی اروپایی در اتاق‌های فکر و تحلیل‌های صاحب‌نظران مراکز مطالعاتی خارجی، از روش تحلیل محتوای داده‌های کیفی گردآوری‌شده از مهم‌ترین اسناد رسمی ناتو و اتحادیه اروپا و اظهارنظرهای مقام‌های دولتی کشورهای عضو این دو نهاد استفاده شده است. بر اساس یافته‌های پژوهش تغییر پندار از تهدید که از عوامل مهم تدوین مفهوم راهبردی جدید ناتو به‌شمار می‌آید، همان‌طورکه انتظار می‌رود تاثیر مثبتی در پررنگ‌تر شدن نقش ناتو در امنیت اروپایی خواهد داشت.

nato’s new strategic concept of june 2022 and ‎europe’s security‎

russian invasion of ukraine on 24 february 2022, and the outbreak of the ensuing crisis, have had important security consequences for the international system and particularly for the security environment of the european union. since the end of world war ii, it is the first time that the european countries feel the shadow of war in this continent. in fact, this crisis has intensified europeans’ efforts to strengthen their defense capabilities. for instance, germany has promised for the first time to fulfill its nato commitment to allocate 2% of its gdp to the defense of the military alliance members. moreover, the drafting of two key documents, (i.e., strategic compass of the european union, and new strategic concept of nato) shows significant determination to strengthen the capabilities of european countries. the publication of nato’s new strategic concept document of june 2022—which is considered the eighth strategic document of this organization since its establishment in 1949— indicates fundamental changes in the european security environment and a change in the threat perception in nato, which is showing a tendency to return to the long-standing tradition of deterrence and defense.notable changes resulting in a range of policies include the following: first, in the previous strategic concept of nato at the lisbon summit of 2010, it was announced that the euro-atlantic region is peaceful and the threat of a conventional attack on nato territories is low, but in the new strategic concept, it is said that the euro-atlantic is no longer in peace and the possibility of endangering the territorial integrity and sovereignty of nato  members  should  not be ignored.  second, the  lisbon  summit sought to establish a strategic partnership with russia, while in the latest document russia is considered the most serious threat to the security, stability, and peace of the euro-atlantic. third, china was not mentioned in the lisbon strategic concept in 2010, however in the new document, beijing is described as a systematic challenge to euro-atlantic security. in addition, the deepening of the moscow-beijing strategic partnership can be a threat to this organization. finally, it is stated in the new document that the hybrid operations against this organization can reach the level of an armed attack, thus activating the nato’s article 5, which specifies that “[t]he parties agree that an armed attack against one or more of them in europe or north america shall be considered an attack against them all”. in sum, regardless of the outcome of the conflict in ukraine, russia will continue to be a long-term threat to european security.while russia’s invasion of ukraine has strengthened nato in the short term, its long-term political cohesion is still an important concern for the political leadership in the mamber-states. russia’s action also reduced tensions between france, the united states, and the united kingdom which had erupted after the formation of the aukus trilateral security pact for the indo-pacific region. after the initial phase of the unity of the european countries to confront the threat of russia, the member states have shown little signs of agreeing on the future strategies. apparently, they have moved back toward the old way of putting their national security above the collective security.