تمایز منشا و خاستگاه رهبران شیعی و پیشوایان فقهی اهل سنت در نهضت‌های شهادت‌طلبانه

اسلام برای حفظ موجودیت خود و رسیدن به مقاصد عالی به عواملی مانند فرهنگ جهاد و شهادت‌طلبی برای پیروزی مسلمانان نیاز دارد؛ و یکی از روش‌های دفاعی علیه متجاوزان، عملیات استشهادی است. در این نوشتار، تلاش شده است تا با مطالعه مقایسه‌ای منشا و خاستگاه رهبران شیعی و پیشوایان فقهی اهل‌ سنت، تفاوت‌های عمده شالوده فکری و اعتقادی این رهبران در این زمینه بررسی شود. پرسش‌های پژوهشی عبارت‌اند از: 1. تا چه حد منشا و خاستگاه رهبران شیعی و اهل‌سنت در نهضت‌های استشهادی متفاوت است؟ 2. چه عواملی به تفاوت‌های فکری و فقهی شیعه و اهل‌سنت در رویکرد به افراطی‌گری منجر شده است؟ با رویکرد مقایسه‌ای و گردآوری و تحلیل داده‌های کیفی و استدلال‌های ارائه‌شده در متون فارسی و عربی، و توجه به آیات و روایات مربوط و دیدگاه‌های فقهای شیعه و اهل سنت در خصوص موضوع در آثار تفسیری و فقهی، فرضیه زیر آزمون می‌شود: «تفاوت در میزان تحصیلات عمیق اسلامی حوزوی، میزان استقلال از دولت، استحکام روابط فرهنگی و خانوادگی، عوامل مهمی در بروز تفاوت‌ها در دیدگاه‌ها و عملکرد این رهبران بوده است». یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بیشتر رهبران شیعه پایگاه حوزوی دارند؛ و بسیاری از آنان از مجتهدان تراز اول و مراجع تقلید بوده‌اند، و مستقل از حکومت‌ها به اداره امور می‌پرداختند. پیوندهای فرهنگی و خانوادگی آنان که همواره در صفوف نخست قیام و جهاد بوده‌اند، سبب ایجاد شبکه‌ای گسترده از مبارزان ضد ظلم شده است. نبود این ویژگی‌ها در رهبران اهل ‌سنت به گسترش افراطی‌گری و ایجاد گروه‌های خشونت‌طلب سنی کمک کرده است.

A Comparative Study of the Shiite and Sunni Religious Leaders’ Views on Martyrdom Operations

The Shiite and Sunni intellectual and religious leaders do not agree on a number of issues such as the Islamic concept of martyrdom. In this research, there is an attempt to explain the jurisprudential aspects of martyrdom from the viewpoint of Shiite and Sunni Islam as the two main branches of Islam. There is a vast difference between martyrdom operations and suicide operations in terms of their underlying causes and characteristics. In Islamic theology and law, suicide which is defined as a selfannihilatory act of violence, is a grave sin. Unlike the suicide acts, the martyrdom operations are defensive in nature, and are conducted in order to create fear to weaken the morale of the enemy, and even destroy the aggressor and the occupier without inflicting harm on innocent people. Shiite religious leaders are generally seminarylearned and many of them are among distinguished and authoritative interpreters of the religious law (mujtahids) and the source of emulation (marji’ taqlid). A wellknown example of marji’ in the contemporary era is Ayatollah Khomeini, the leader of the Islamic revolution in Iran. However, Sunni leaders mostly have earned academic degrees by completing any number of programs in various higher education institutions, and thus lack indepth knowledge of Islamic theology and religious law which are taught at Islamic seminaries. Accordingly, they are influenced by the nonIslamic thoughts, and some of them have plunged into the abyss of extremism and radicalism with dangerous consequences due to the formation of Sunni militant and violent groups. The authors seek to answer the following questions: 1. Why are the Sunni and Shiite leaders’ theological and jurisprudential approaches to at martyrdom different? 2. What factors have led to the intellectual and jurisprudential differences between Shiite and Sunni leaders’ views on extremism? Using a comparative approach, the authors have analyzed qualitative data and arguments presented in the interpretive and jurisprudential works and in the writings of the Shiite and Sunni jurists in Persian and Arabic, with particular attention paid to the relevant Quranic verses and hadiths dealing with the subject of martyrdom. The research hypothesis claims that differences in the level of thorough seminary Islamic education, the degree of independence from the government, the strength of cultural and family ties are among the most important factors which have led to the emergence of differences in the Shiite and Sunni religious leaders’ views on the Martyrdom. There are similarities between the Sunni and Shi’a approaches to Jihad on behalf of Islam, but their approaches to martyrdom in the fight against tyranny and injustice are implicitly different. Due to a host of factors including different educational, socioeconomic characteristics, and nature of relations with the political authorities in the country of origin (or residence), it is clear that there is no consensus on the issue of martyrdom in the path of God among the Shia and Sunni scholars who have different conceptions of the Islamic tradition.