رویکرد بیلفلد و دلالت‌های آن برای تاریخ‌نگاری اندیشه سیاسی در ایران معاصر

مورخان بیلفلد، در کنار سایر مکاتب مهم تاریخ‌نگاری، در نیمه دوم قرن بیستم میلادی به موفقیت‌هایی در ارائه رویکردی جدید برای مطالعه پدیده‌های اجتماعی دست یافته‌اند. در این رویکرد، مورخان با تاکید بر نظریه‌های کلان علم اجتماع بر این باورند که مطالعه ساختارها، کلیت‌ها و روندها در یک برهه زمانی به‌خصوص دوران معاصر باید در دستور کار مورخ اجتماع باشد، در نتیجه، مطالعه سایر ابعاد پدیده‌ها باید داخل پرانتز قرار گیرد. مقاله حاضر بر این مدعاست که رویکرد مذکور می‌تواند دلالت‌های مهمی برای تاریخ‌نگاری ایده‌ها، در معنای موسع کلمه، و اندیشه سیاسی در ایران داشته باشد؛ دلالت‌های معرفتی مهمی مانند پیوند دادن ایده‌ها و اجتماع، تاکید بر مطالعه روندهای شکل‌گیر ایده‌ها و در نهایت، توجه به ساختارهای کلی و جمعی ایده‌ها. اما در دلالت‌های انتولوژیک، رویکرد مذکور با تقدم بر هستی‌ها، اهمیتی برای وجودِ ایده‌ها و اندیشه‌ها قائل نمی‌شود و در دلالت‌های روشی، کاربست شیوه‌های کمی از طریق این رویکرد نمی‌تواند راهی به‌سوی فهم ایده‌های سیاسی به‌طور کلی داشته باشد. بنابراین، رویکرد بیلفلد به لحاظ معرفتی در برخی موارد می‌تواند واجد دلالت‌های مهمی برای تاریخ ایده‌های سیاسی به‌خصوص در ایران باشد، ولی به لحاظ انتولوژیک و روشی، در حیطه تاریخ‌نگاری ایده‌ها دلالت‌های آن باید دچار جرح و تعدیل‌های متهورانه شود تا از قبلِ آن بتوان فهمی بسنده از پدیده‌های تاریخی در ایران به‌دست داد.

BIELEFELD’S APPROACH AND ITS IMPLICATIONS FOR THE HISTORIOGRAPHY OF POLITICAL THOUGHT IN CONTEMPORARY IRAN

Bielefeld’s historians, along with other important historiographical schools, have achieved success in the second half of the 20th century in providing a new approach for studying social phenomena. In this approach, historians, with the emphasis on the theory of social science, believe that the study of structures, generalities, and trends in a particular time period, especially contemporary, should be on the agenda of the historian of society. Consequently, the study of other dimensions of phenomena should be in parentheses. The article claims that the abovementioned approach can have important implications for the historiography of ideas, in the broad sense of the word, and political thought in Iran: Important epistemic implications, such as linking ideas and society, emphasizing the study of trends shaping ideas, and finally, focusing on the general and collective structures of ideas. But in the ontological notions, the abovementioned approach does not take precedence over the existence of ideas, and in methodological implications, the use of quantitative methods by this approach can not be a way to understand political ideas in general. Thus, the Bielefeld approach epistemically in some cases can have important implications for the history of political ideas, especially in Iran. However, in terms of an ontological and methodological approach, in the context of the historiography of ideas, its implications must be subjected to modest adjustments, in order to provide a sufficient understanding of historical phenomena in Iran.