«از پروتستانتیسم مسیحی تا پروتستانتیسم اسلامی» تاملی نقادانه بر برداشت‌های روشنفکرانه

هنگامی‌که روشنفکران ایران برای نخستین‌بار در دورۀ مشروطه مفهوم پروتستانتیسم را از بازی زبانی الهیات مسیحی وارد بازی زبانی ایرانیان کردند، چون مهره‌ای عجیب به‌نظر می‌رسید که نه کسی قواعد بازی با آن را می‌دانست و نه آگاه بود که بناست بر صفحۀ شطرنج اصلاح دینی در کجا قرار گیرد. به دیگر سخن، جنبش دین‌پیرایی در زادگاه خود در متن اروپا و در کاربرد خود در زندگی روزمرۀ انسان مسیحی واجد معنا می‌شد. حال آنکه در بستر تاریخیِ ایران همچون مفهومی انتزاعی و جعبه‌ای رمزآلود وارد شد که هر کس می‌توانست هر موجودی را درون آن تصور کند. جنبشی که لوتر و کالون سردمداران پروتستانتیسم آغاز کردند، در بستر تحولات اروپای قرون پانزدهم و شانزدهم ریشه دارد، حال آنکه به‌درستی روشن نیست، لوتریانیسم و کالوینیسم آلمان و سوئیس چه نسبتی با اصلاح دینی در ایران دارد. پژوهش حاضر با رویکردی ویتگنشتاینی و با روشی توصیفی تاریخی در پی ایضاح زبانیِ مفهوم پروتستانتیسم است تا بر اغتشاش معنای آن در رابطه با اندیشۀ اصلاح دینی در ایران پرتوی بیفکند. بدین‌منظور در گام نخست، معنای پروتستانتیسم در بازی زبانی غرب و در الهیات مسیحی در بستری تاریخی بررسی خواهد شد. در این زمینه به‌ویژه تاکید بر نسبت میان پروتستانتیسم با عقل‌گرایی، اومانیسم و آزادی خواهد بود. در گام بعدی، تلاش خواهد شد با نگاهی تطبیقی، برداشت‌های برخی روشنفکران ایرانی از معنای پروتستانتیسم اسلامی مطرح و به نمونه‌هایی از لغزش‌های زبانی و سوء فهم‌ها در این‌باره اشاره شود.

from protestanyism ti islamic protestsntism

When Iranian intellectuals first introduced the concept of Protestantism into Christian literature, it was a completely new subject, and anyone could derive any meaning from it, which could not be regarded as a reform in European culture and religion. Iran’s Situation Is the Same as Luther and Calvin put forward as Protestantism’s leaders have nothing to do with religious reform in Iran and cannot simulate a precursor to explaining the concept of Protestantism in Iran and Europe with Wittgenstein’s approach and language games. To explain the relation of this concept to rationality and humanism in both European and Iranian contexts and to explain the misunderstandings of the Iranian intellectuals’ conception of this concept.