تحلیلی لکانی از «ناسیونالیسم» بلندپروازانۀ دولت پهلوی

دولت ایران پس از دوران مشروطه تابع انواعی از صورت‌بندی‌هایِ ناسیونالیستی بود که هر یک به‌نحوی الگویی از سیاست خارجی را در پی داشت. در دوران محمدرضاشاه نقش تقریری خاص از ناسیونالیسم در ترسیم سیاست خارجی افزایش پیدا کرد و بر مبنای آن، دولت ایران در این دوران سودای قدرتمند شدن در عرصۀ منطقه‌ای و بین‌المللی را یافت. در این مقاله با استفاده از چارچوبی تحلیلی که از مفاهیم مورد توجه در رویکرد روانکاوانۀ ژاک لکان برگرفته شده است و با استفاده از روش تحلیل گفتمان، به این مسئله پرداخته می‌شود که چگونه این سیاست خارجی بلندپروازانه در ایران در سال‌های 1357-1332 امکان‌پذیر شد. این تحلیل نشان می‌دهد که متون تولیدشده توسط محمدرضاشاه را می‌توان رویدادی اجتماعی تلقی کرد که در چارچوب فرهنگ، سعی داشت ذهنیت ایرانی را ساخته و پرداخته کند که ذیل آن امیال خود را به نمایش می‌گذاشت. ساخت فانتزی و اقدام در جهت آن در عرصۀ خارجی را می‌توان تلاش برای پاسخ ‌دادن به میل وی برای رسیدن به مرزهای تمدن بزرگ و ارضای خودبزرگ‌بینی و جاه‌طلبی ‌تفسیر کرد.

Pahlavi’s Nationalism: A Lacanian Analysis

In the postConstitutional Revolution, Iran has followed a variety of nationalist formulations resulting in various models of foreign policy. During Mohammad Reza Shah’s era, a particular version of nationalism shaped Iran’s domestic and foreign policies. This led to a struggle for power at the regional and international levels. This article, on the basis of a conceptual framework based on Jacque Lacan’s psychoanalytical approach and discourse analysis seeks to show how this ambitious foreign policy was constituted in the period between 1953 and 1978. The texts produced by the Shah could be regarded as a social event that within a cultural framework sought to shape Iranians’ subjectivity within his own desires. The construction of fantasies and acting upon them in foreign relations can be thus considered as his response to his own desires.