تاریخ‌گرایی و ساختارگرایی در اندیشۀ محمد عابد‌جابری: بررسی و نقد

گذشتۀ درخشان و تمدن‌ساز جهان اسلام و عقب‌افتادگی کنونی آن مسئله‌ای است که ذهن خیلی از اندیشمندان مسلمان را به خود مشغول داشته است. هر یک از اندیشمندان مسلمان نیز به‌طور معمول متناسب با یافته‌ها و بافته‌های فکری و فلسفی خود بدان پرداخته‌اند. محمد عابد‌جابری در راستای جستن راهکاری برای برون‌رفت از فضای فکری مسدود عربیاسلامی به تحلیل «سنت» و «گذشتۀ» آن روی ‌آورده و با نگرشی تاریخی و ساختارمند و در چارچوب عقلانیت انتقادی، سه نظام فکری بیانی، عرفانی و برهانی را در ساختار آن تشخیص داده است. روش‌شناسی تاریخ‌گرایانه و ساختارگرایانه به فکر وی سمت‌و‌سویی داده است که ضمن ساختارشکنی در تحلیل فضای فکری عربی اسلامی، ساختارهایی را نیز بر آن تحمیل می‌کند. این مقاله، پس از بررسی روش و تفکر جابری، نشان می‌دهد که تاریخ‌گرایی و ساختارگرایی موجود در تفکر او، موجب شده است که نگرش وی برای رسیدن به مطلوب خود، ایدئولوژیک باشد؛ ایدئولوژی‌ای که از علم‌گرایی مدرن، تاریخ‌گرایی و ساختارگرایی نگرش جابری نشات می‌گیرد.

HISTORICITY AND STRUCTURALISM IN JABERI’S THOUGHTS: REVIEW AND CRITIQUE

The glorious and civilizing past of Islam and its current retardation is a problem that has preoccupied minds of many Islamic thinkers. Every one of these thinkers usually has addressesd this problem in accordance with his/her intellectual and philosophical thoughts. Muhammad Abid Jaberi in course of finding solution to get rid of  ArabIslamic limited mindset, has analyzed ArabIslamic tradition and its past, and with a historical and structural view, within critical rationalism framework, has recognized three systems of thought:  explication, illumination and demonstrative episteme. Historicity and structural methodology has led him to deconstruct ArabIslamic thinking area, while giving it structure. This article, after reviewing Jaberi thought, concludes that the existing historicity and structuralism in his thought has given his thought an ideal form, making it ideological; an ideology that results from modern scientific, historicity and structuralism of Jaberi’s view.