تدفین به‌مثابۀ یک پدیدۀ بوروکراتیک آیین‌های مرگ در بهشت‌زهراتهران

بهشت‌زهرای تهران از مکان‌هایی است که به‌واسطه مواجهه با نظام صنعتی‌سرمایه‌داری و مدرنیته شهری در چند دهه اخیر، ماهیت ابتدایی خود را به یک سازمان تغییر داده است. سازمانی‌شدن موجب تغییراتی در برگزاری آیین‌های مرگ از زمان تبدیل بدن به جسد تا پایان خاکسپاری شده است. در این پژوهش، با تکیه بر مفاهیم بوروکراسی وبر و تقسیم کار اجتماعی دورکیم و با استفاده از روش‌های میدانی (مشاهده، مصاحبه) سعی شده است با فهم چنین تغییری، در مکان مرتبط با مرگ در تهران، به شناخت و تجربه مدرن جامعه ایرانی در مواجهه با آیین‌های مرگ و همچنین تغییرات آن از دوران سنتی به دوران معاصر دست یافت. پس از توصیفات مراحل انجام آیین‌های مرگ در مجموعه عروجیان، واقع در سازمان بهشت‌زهرا، نشان داده‌ شده است آیین‌های مرگ در دو الگوی پیشامدرن و مدرن برگزار می‌شدند. الگوی اول مبتنی‌بر عقلانیت ارزشی‌ یعنی ارزش‌های دینی و ثواب اخروی‌ بود، اما امروزه در الگوی مدرن برگزاری این آیین‌ها مبتنی‌بر عقلانیت ابزاری برای بوروکراسی سازمان بهشت‌زهراست که تخصصی‌شدن و یک تقسیم اجتماعی کار را با خود به همراه داشته است. برخی دگرگونی‌ها، حذف و اضافه‌شدن‌ بخش‌هایی از سنت‌های مناسک تدفین که مبتنی‌بر پیوندهای شخصی و نزدیک افراد با متوفی بوده است، ناشی از ظاهرشدن یک تجربه نو در نظام شهری مدرن تهران است که می‌توان آن را بوروکراتیک‌شدن پدیده تدفین مبتنی‌بر روابط ناشناس و تقسیم کار ارگانیکی نام برد. این مسئله به شکل‌گیری تغییرات فرهنگی در تجربه منجر شده و درک جدیدی از تدفین و مسئله متوفی و مرگ را به همراه داشته است.