مطالعۀ سیاست‌های اقتصادی ایران با رویکرد آمایش سرزمین (مطالعۀ موردی: برنامه‌های چهارم و پنجم توسعۀ کشور)

سیاست‌های کلان اقتصادی باید در تناسب با نیازهای محلی، قابلیت‌ها و ویژگی‌های منطقه‌ای اتخاذ شوند. در‌غیر این‌صورت، زمینۀ توزیع نامناسب جمعیت، امکانات، تسهیلات و فعالیت‌ها، نبود تعادل فضایی، تراکم فعالیت‌ها در یک منطقه، قطب‌بندی فضایی و گسترش نابرابری اجتماعی و اقتصادی را فراهم می­آورند و به‌عنوان مانعی در مسیر توسعه کشور عمل می‌کنند. در مقالۀ حاضر، با تمرکز بر دو عنصر «فضا» و «فعالیت‌های اقتصادی»، قوانین برنامه­های چهارم و پنجم توسعه کشور به‌عنوان اسناد فرادستی، به­روش توصیفی تحلیلی مطالعه شده اند. نتایج نشان می دهد در برنامه چهارم، به همۀ معیارها و شاخص‌های مربوط به بعد جمعیت، توزیع امکانات و فعالیت‌ها و توزیع فضایی توجه شده است؛ حال آنکه تحلیل برنامۀ پنجم توسعه با سنجه‌ای مشابه نشان می‌دهد که مواد قانونی منطبق با مواردی چون شاخص‌های جمعیتی در برنامه‌ریزی، منطقه‌بندی فضایی (شهر یا روستا) به‌عنوان مکان اجرای سیاست‌های اقتصادی و منطقه بندی فضایی برحسب شاخص مهاجرت وجود ندارد. همچنین با آنکه به بعد توزیع فضایی در برنامه چهارم توسعه توجه شده، این شاخص در برنامه پنجم توسعه مغفول مانده است. شایان ذکر است که مزیت افزون برنامه چهارم در مقایسه با برنامه پنجم توسعه پس از انقلاب، به‌کارگیری رویکرد آمایش سازمانی و اتخاذ راهبرد ادغام عملیاتی است که طی آن، برنامه‌ریزی‌های فضایی یا سازوکار آن در تمام سازمان‌های یک منطقه ادغام شده است. نمونه مشخص اجرای سیاست مذکور، قطب‌ها و مناطق آزاد کشور است.

The Study of Spatial Planning Through Economic Policies In The Case of IRAN

MacroEconomic Policies should be done due to local needs, capabilities and adoption of regional features, land use planning and spatial planning approach and if not, it will lead to improper distribution of population, resources, facilities and activities, spatial imbalances, concentration of activities in a certain area, spatial polarization and social inequality and economic development which acts as an obstacle during the development. This article focuses on two elements of the fourth and fifth development plans: the space and economic activities, by using descriptive analysis. The results show that: there is an attention to just a part of all indicators which is related to population, distribution facilities and activities, and spatial distribution. Additionally analysis of the fifth development plan with the same measure indicates that: there are not laws which are related to indicators such as the demographic indicators through planning, providing spatial zoning (city or village) as a place where economic policies are done and zoning space is based by immigration. There is an attention to the spatial distribution aspect of development the fourth development plan which is neglected in fifth development plan. Further there is many advantages in the fourth Development Plan than the fifth which is related to use spatial planning approach and organizational and operational integration strategy