برساختی جامعه‌شناسانه از منفعت: با تاکید بر فهم بوردیویی از منفعت

با بیان واژه منفعت، اولین چیزی که بی‌درنگ به ذهن متبادر می‌شود، منفعت اقتصادی است؛ درحالی‌که میدان‌های مختلف زندگی منافع خاص خود را دارند که لزوماً منفعت اقتصادی نیستند. پژوهش حاضر با استفاده از روش اسنادی به بررسی تنوع سطوح و معانی غیراقتصادی مفهوم منفعت از دیدگاه جامعه‌شناسان پرداخته است و قصد دارد با تاکید بر فهم بوردیویی از منفعت ابزاری مفهومی برای تبیین پدیده‌های اجتماعی در اختیار پژوهشگران قرار دهد. نتایج این پژوهش حاکی از این است که دو توکویل، وبر، راتزنهوفر، اسمال، السورث راس، زیمل و کلمن منفعت را در قالب خرد و فردی آن به‌کار گرفته‌اند. با این حال وجه تمایزی نیز میان متفکران مذکور درباره مفهوم منفعت وجود دارد و آن این است که توکویل، وبر، کلمن و زیمل مفهوم منفعت را عنصری اجتماعی درنظر گرفته‌اند و در تحلیل روابط میان افراد جامعه از آن استفاده کرده‌اند، اما راتزنهوفر، اسمال و راس درکی پیشااجتماعی از مفهوم منفعت دارند و آن را عنصری می‌دانند که سبب تشکیل جامعه می‌شود، نه عاملی که بتوان روابط میان افراد جامعه را به‌وسیله آن تحلیل کرد. نتایج این تحقیق حاکی از این است که متفکرانی مانند مارکس، بنتلی و بوردیو منفعت را در قالب جمعی و گروهی آن استفاده کرده‌اند. با وجود این، با نگاهی عمیق‌تر به آثار و کاربرد تجربی نظریه‌های متفکران فوق درباره مفهوم منفعت شاید بتوان بیان کرد که نگاه جامعه‌شناسانه مارکس به مفهوم منفعت در قالب منافع طبقاتی هرچند دارای بار جامعه‌شناسانه است و منفعت را مختص به فرد نمی‌داند، باز معنای اقتصادی از منفعت را برای گروهی از افراد هم‌رده درنظر دارد و به‌نوعی راه را برای تفکر و تامل درباره سایر اشکال متنوع و غیراقتصادی منفعت می‌بندد. دیدگاه بنتلی نیز با یکی‌کردن منفعت و گروه راه به این‌همانی تبیین‌ها می‌برد و به همین دلیل امکان کاربست تجربی و آزمون‌پذیری آن محدود می‌شود. با وجود این به نظر می‌رسد رویکرد نظری و روشی بوردیو به مفهوم منفعت دریچه امکان‌ها را به‌سوی نگاه غیراقتصادی به مفهوم منفعت در قالب جامعه‌شناسی و با معنایی غیراقتصادی باز می‌کند.