آزمون فیصله‌بخش، جامعه‌شناسی دین و رئالیسم انتقادی

دو پارادایم حاکم بر جامعه‌شناسی دین از اواخر قرن بیستم آتش مناقشه‌ای داغ را برافروختند که محور آن‌ها، چگونگی ارتباط پلورالیسم مذهبی و مشارکت دینی بود. از یک سو، پارادایم سکولاریزاسیون استدلال کرد که قدرت و اقتدار یک دین در جامعه، در انحصاری‌بودن آن است و پلورالیسم مذهبی موجب فرسایش ایمان مذهبی افراد می‌شود و تاثیراتی سکولارکننده دارد. از سوی دیگر، پارادایم اقتصاد/ بازار دین استدلال کرد که تنوع و رقابت آزاد میان مذاهب مختلف در یک جامعه، نه‌تنها به سکولاریزاسیون منجر نمی‌شود، بلکه به افزایش مشارکت و بسیج مذهبی می‌انجامد. این استدلال‌ها برای آزمون تجربی در تحقیقات اجتماعی به دو فرضیه متضاد و مانعه‌الجمع منجر شد: 1. پلورالیسم مذهبی ارتباط منفی با مشارکت دینی دارد (پارادایم سکولاریزاسیون)، 2. پلورالیسم مذهبی ارتباط مثبتی با مشارکت دینی دارد (پارادایم اقتصاد/ بازار دین). با وجود این، مجموعه عظیمی از پژوهش‌های جامعه‌شناختی نتایج متعارضی به‌دنبال دارد. برخی یافته‌های تجربی از فرضیه پارادایم سکولاریزاسیون حمایت کرده و دلالت بر رد فرضیه پارادایم اقتصاد/ بازار دین داشته است. برخی دیگر، از فرضیه پارادایم اقتصاد/ بازار دین حمایت کرده‌اند و دلالت بر رد فرضیه پارادایم سکولاریزاسیون داشته‌اند. براین‌اساس مسئله‌ای کلی برای مقاله حاضر شکل گرفت، مبنی بر اینکه چرا الگوی رایج در علوم‌اجتماعی به‌طور عام و جامعه‌شناسی به‌طور خاص آن است که پژوهش‌های تجربی متعدد در یک موضوع واحد، نتایج متعارضی به‌دنبال دارند. برای پاسخ به پرسش مزبور و حل این مسئله، از استدلال‌های مندرج در دیدگاه رئالیسم انتقادی استفاده شد.

Crucial Experiment, Sociology of Religion and Critical Realism

The two dominant paradigm on sociology of religion since the late 20th century sparked a hot and heated controversy around the relationship between religious pluralism and religious participation. On the one hand, the secularization paradigm argued that the power and authority of a religion in society is in its monopoly; and religious pluralism causes the erosion of religious faith, and has a secular effect. On the other hand, the economic / market of religion’s paradigm argued that the diversity and free competition among different religions in a society not only does not lead to secularization, but rather contributes to increased religious participation and mobilization. These arguments, for empirical testing in social research, lead to two contradictory hypotheses: (1) Religious pluralism has a negative relationship with religious participation (the secularization paradigm); and (2) religious pluralism has a positive relationship with religious participation (the economic / market of religion’s paradigm). Nevertheless, a large set of sociological researches has yielded conflicting results; some empirical findings support the hypothesis of the secularization paradigm and imply rejection of the hypothesis of the paradigm of the economy / market of religion, while some others have supported the hypothesis of the paradigm of the economy / market of religion and implies rejecting the hypothesis of the paradigm of secularization. On this basis, a general problem was raised for the present article about the question of why the common pattern in the social sciences in general and sociology in particular is that multiple empirical studies on a single subject, produce contradictory results? To answer this question and to solve this problem, the arguments presented in the perspective of critical realism was used.