بررسی جامعه‌شناختی کارکرد اعتکاف در جامعه امروز ایران

در دو دهه اخیر، اعتکاف از جمله مناسک عمومی و رسمی است که عرصه‌ای برای بررسی رویکرد متاخر به دین در ایران به‌شمار می‌آید. در این مطالعه، با رویکرد دورکیمی وبری و با بهره‌گرفتن از دیدگاه‌های مارسل گوشه، به تحلیل گرایش به اعتکاف پرداخته شده است. دو سنخ اصلی اعتکاف از نظر کارکردی از یکدیگر متمایز شده‌اند. سنخ نخست اعتکاف را بستری برای بازگشت دینی به «خود» می‌داند. در این وجه، اعتکاف نقشی خودسازانه و معنویت‌گرایانه دارد. در سنخ دوم، اعتکاف کارکردی رسانه‌ای و هم‌زمان هویت‌بخش برای معتکفان دارد. با بررسی اعتکاف در بستر تحقق آن در جامعه ایران پساانقلابی می‌توان ادعا کرد فرایند تفکیک‌گذاری حوزه‌های اجتماعی از یکدیگر، که طی سال‌های پس از انقلاب رخ داده است، نزد دینداران با شکاف میان ارزش‌های اجتماعی و ارزش‌های حوزه دین (به‌مثابۀ یک حوزه مجزای اجتماعی) همراه بوده است. از سوی دیگر، یکپارچگی هویتی حاصل از انقلاب و دوران جنگ هشت‌ساله نیز طی این دوران از میان رفته است. می‌توان گفت اعتکاف تلاشی است برای شکل‌دادن به هویتی جدید؛ خواه در قالب مطالباتی فردگرایانه یا مطالباتی اجتماعی.

A Sociological Analysis of Itikaf’s Functionality in current Iranian Society

During the past two decades there has been various public and official rituals going on in Iran and Itikaf has been one of them, where people stay in Masdjeds for at least 3 days, fasting. Therefore studying Itikaf can lead us to the recent approaches toward religion in Iran. Obtaining a DurkheimianWeberian approach, and by applying Marcel Geuchet’s theories, the main aim of this essay is to analyze the tendency toward participating in Itikaf. Two main types of Itikaf have been derived: the first percieves Itikaf as a mean to religious “self” return. In this vision Itikaf plays a selfmaintaining and spiritualistic role. The second type sees Itikaf as a media, identifying the participants in Itikaf with each other. Studying Itikaf in the context of postrevolutionary Iran, I argue that the differentiation of social fields during the years after Iranian revolution (1978) has caused a gap between social and religious values among believers. On the other hand, the identical integrity of which followed the crisis eras of revolution and war, gradually fade out. Thus considering these two main types of Itikaf and their perspectives, We can conclude that Itikaf is a way to form a new identity, though focusing on individual demands or social ones.