ژانر خلقیات: نگاهی تحلیلی

از گذشته تاکنون، برخی خارجی‌ها و ایرانی‌ها بر پایه مشاهدات خود درمورد خلق‌وخو و منش ایرانی سخن گفته‌اند. این برآوردها که معمولاً بار منفی داشته، به‌تدریج به ماتریس تبیینی تبدیل شده است؛ به این صورت که گفته می‌شود بسیاری از کردارهای مشاهده‌شده در میان ایرانیان ناشی از خلقیات یا فرهنگ ایرانی است. درمورد میزان اعتبار گزاره‌های مشاهدتی از قبیل «ایرانی دارای فلان خصلت است»، و گزاره‌های تبیینی مانند اینکه «دلیل فلان وضعیت ایران فلان خصلت ایرانی است»، بحث‌هایی صورت گرفته است. به‌ویژه درباره دقیق‌نبودن برخی از این تعمیم‌ها و احتمالاً خسارت‌‌داشتن پذیرش عام آن‌ها اظهارنظرهایی صورت گرفته است. مقاله حاضر به نقد منطقیتحلیلی این نوع گزاره‌ها می‌پردازد. براساس این پژوهش، دشواری این امر که چرا و به چه دلیل ایرانی این اوصاف را دارد، حاکی از این است که مشکل اصلی در اثبات شیوع این اوصاف در میان ایرانیان نیست، بلکه معضل اصلی اثبات نبود آن در میان غیرایرانی‌ها است. در فرضیه مقاله حاضر بیان می‌شود بیشتر مواردی که به خلقیات ایرانی مشهور است، در حدودی که صحت داشته باشد، به‌دلیل مفاد فرهنگ ایرانی نیست، بلکه منظور سطح فرهنگ ایران است. این سطح فرهنگ، چه در گذشته و چه حال و به‌رغم تحولات، اختصاصی به ایران نداشته است و در هر زمان بسیاری ملل دیگر با سطح فرهنگی معادل همراه بوده‌اند و همان عوارض رفتاری را داشته‌اند.

Critic of a temperamental explanation

In the past and present, among Iranians and foreigners, there were people who, based on their observations, have written about the Iranian temperament. Those judgments, which were mostly negative, gradually constituted an explanatory matric, in a way that, in accounting many bad circumstances in Iran and many of Iranian unpleasant habits and behavioral imperfections, it has been said that they derived from Iranian temperament or Iran’s culture. About how scientific are observational propositions such as “Iranians have this or that quality”, and explanatory propositions such as “this or that quality or behavior is the effect of this or that temperament” there are some critical discussions, especially concerning inexactness of some generalizations as well as some probable dangers of the acceptance of such judgments. This article is to criticize this kind of proposition from an analytical point of view. I will demonstrate that the difficulty of the explication why, means by what cause, Iranian has those qualities, returns to the fact that the main problematic is not to demonstrate their prevalence among Iranians, but their absence or secrecy among nonIranians. The hypothesis is that most of the cases known as Iranians temperaments, to the extent that they can accept as Iranians temperaments, have not for their cause the content of Iranian culture but its level. And the level of culture is not something special to Iranians, it can be found in many nations, and everywhere it introduces almost the same temperament.