«چپ اسلامی» و «توسعۀ لیبرالی» در ایران (مورد مطالعه: سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی)

هدف این پژوهش تاملی جامعه‌شناختی در رویکرد جناح «چپ سنتی» به «توسعه» در سال‌های پس از جنگ (1376- 1384) است. توسعه در این پژوهش به تغییر اجتماعی سازمان‌یافته تعبیر شده است. در این پژوهش، در قالب مطالعه‌ای موردی بر سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و منسجم‌ترین و «ایدئولوژیک‌ترین» تشکل‌های این جناح تمرکز شده است. سپس نقد آنان بر سیاست تعدیل اقتصادی و واکنش آنان به نسخه‌ای از همین سیاست و مشارکت آن‌ها در «پروژه توسعه سیاسی» در عصر اصلاحات در چارچوب تغییر مناسبات سیاسی و ایدئولوژیک پی گرفته شده است. این تشکل پیش از دوم خرداد منتقد جدی سیاست تعدیل اقتصادی بود و آن را «پروستاریکای نظام جمهوری» اسلامی می‌شمرد. قرارگرفتن در جایگاه اپوزیسیون قانونی، فروپاشی شوروی و «بحران» در ایدئولوژی چپ، تغییرات اجتماعی و فرهنگی و برآمدن ارزش‌ها و خواست‌ها و نیروهای اجتماعی جدید در کشور و مواجهه با بحث‌های تازه فکری، سازمان را در مدار تحول قرار داده است، اما آنچه معنا و مسیر و نمای بیرونی این تغییر را تعیین می‌کند، رخدادی پیشامدی و حادث است: دوم خرداد. پس از دوم خرداد سازمان هویتی اصلاح‌طلبانه می‌یابد و بازسازی نظم سیاسی را در صدر اهداف خود می‌نشاند، اما به‌عنوان عضوی مهم از ائتلاف اصلاح‌طلبی و با منطق اولویت‌دادن به بازسازی نظم سیاسی، لاجرم از بخشی از اهداف خویش، به‌طور عمده در حیطه اقتصاد، پس می‌نشیند و بر این انگاره تکیه می‌کند که هر تحولی از مسیر توسعه سیاسی و اصلاح ساخت قدرت می‌گذرد. این رویکرد پیامدهای متنوعی چه در عرصه نظر و چه در حیطه پرکتیس‌های سیاسی و اجتماعی دارد. در پژوهش حاضر، سویه‌های مختلف این رویکرد و ناسازه‌های مضمر در آن نشان داده می‌شود.

“Islamic Left” and “Liberal Development” in Iran (Case Study: The Organization of the Mojahedin of the Islamic Revolution)

The aim of this article is sociological reflection in the traditional left's approach to “development” in Iran's postwar period (19882005). The research is the case study of the Organization of the Mojahedin of the Islamic Revolution as one of the most important, consistent and ideological party in Iran's reformist movement. Before Khatami's election in 1997, this organization was the critic of economic adjustment policy. Turning into the legal opposition, the Soviet collapse and the crisis of leftist ideology, social and cultural changes in Iran and the rise of new values and new social forces, and dealing with new intellectual concepts, have put the organization into the center of evolution. After this election, the organization transits to reformation and gives priority to the reorganization of political order. This approach has broad implications in the theory and in the political and social practices. The present paper studies the process.