دین‌داری و محیط ‌زیست‌گرائی: تاملی تجربی بر مناقشات نظری

بعد از گذشت چهل سال از وقوع انقلاب اسلامی در ایران لزوم وارسی تاثیرات نظام حکمرانی مابعدانقلابی بر ابعاد مختلف زندگی ایرانیان بیش‌ازپیش به‌چشم می‌خورد. یکی از این وجوه که روزبه‌روز اهمیت بیشتری می‌یابد وضعیت زیست محیطی ایران ازیک‌طرف و اندیشه و رفتارهای ساکنین این نظام پیرامون این وضعیت از سوی دیگر است. ازآنجا که ایدئولوژی حاکم بر انقلاب ایران و نظام حکمرانی مابعدانقلابی بدون شک ماهیتی دینی داشته است به‌نحوی‌که سیاست‌گذاری ها بر مبنای شرع اسلام اعمال شده و زمان لازم برای نهادینه شدن ارزش‌های مورد تایید حاکمیت و جامعه‌پذیری دینی و سیاسی بر دست‌کم یک نسل سپری شده است، اکنون زمان مناسبی برای بررسی نسبت شریعت‌مداری و هر آنچه فرض می شود پیامد این شریعت مداری باشد، ازجمله محیط‌زیست‌گرائی در جمعیت‌های نمونه به نظر می‌رسد. در تحقیق حاضر، با مروری بر ادبیات نظری در خصوص چگونگی ارتباط دین و محیط‌زیست‌گرایی سه نوع ارتباطِ ممکن میان دو متغیر دینداری و رفتار محیط‌زیستی (ارتباط مثبت، ارتباط منفی، و عدم ارتباط) در قالب سه فرضیه متباین فرموله گردید. برای وارسی تجربی این فرضیات رقیب، مطالعه‌ای پیمایشی با نمونه‌ای 400 نفری از دانشجویان دانشگاه تهران سازمان داده شد. یافته‌های پژوهش به طور هماهنگ نشان داد که فقط فرضیه ارتباط منفی یا معکوس دینداری با رفتار محیط‌زیستی از حمایت تجربی برخوردار شده که مقدار یا شدت این ارتباط، «ضعیف» ارزیابی شده است.

Religiosity and Environmentalism: An Empirical Reflection on Theoretical Conflicts

After forty years of the Islamic Revolution in Iran, it was necessary to examine the effects of the postrevolutionary system on various aspects of Iranian life. One of the aspects which is becoming more and more important is the environmental status of Iran from one hand and the thoughts and behaviors of the residents of this system on the other hand. Since the dominant ideology of the Iranian revolution and the postrevolutionary system of government has undoubtedly been of a religious nature, policy making has been based on Islamic law and the time needed to institutionalize the values ​​endorsed by the government and religious and political socialization with at least one generation has passed, now is a good time to examine the proportion of sharia and what is assumed to be the result of sharia, including environmentalism in the sample populations. In the present study, with a review of the theoretical literature on how religion and environmentalism relate, three possible relationships between two variables of religiosity and environmental behavior (positive correlation, negative correlation, and noncorrelation) were formulated in the form of three different hypotheses. To empirically test these competing hypotheses, a survey study was conducted with a sample of 400 students of Tehran University. The results of the research showed that only the hypothesis of a negative or inverse relationship between religiosity and environmental behavior received empirical support but the magnitude or intensity of this relationship was weak.