خاص‌گرایی در حقوق بین ‌الملل و سیاست بایسته جمهوری اسلامی ایران درباره آن

خاص‌گرایی به وضعیتی اطلاق می‌ شود که در آن، یک دولت یا موجودیت فعّال در حقوق بین‌الملل برای پیاده‌ سازی ارزش ‌ها و پیگیری اهداف خود، به‌صورت مکرر و هدفمند، اقداماتی را بر خلاف قواعد عمومی حقوق بین‌الملل انجام دهد. با توجه به گسترش این پدیده در حقوق بین‌الملل، کسب تصویری درست از آن، نیازی روزافزون به‌حساب می‌ آید. در این نوشتار ضمن تبیین دلایل بروز خاص‌گرایی حقوقی، ویژگی ‌هایی همچون نقض مکرر و نظام‌ مند حقوق بین‌الملل، تاکید بر دوگانگی و حاکمیت‌گرایی به‌عنوان شاخصه ‌های رفتاری خاص‌گرایان، مورد بررسی قرار گرفته ‌اند. دولت یا موجودیت خاص‌گرا با استفاده از شیوه هایی همچون استفاده از تعبیر جایگزین، به‌کار بستن معیارهای دوگانه و معافیت‌گرایی، رویکردی خاص‌گرایانه نسبت به حقوق بین‌الملل اتخاذ می ‌کند. نوشتار پیش‌رو پس از پرداختن به شیوه‌ های یادشده، به مسئله چندپارگی حقوق بین ‌الملل به‌ عنوان نتیجه خاص ‌گرایی حقوقی می ‌پردازد و در پایان پیشنهاداتی را برای سیاست ‌گذاران دولت جمهوری اسلامی ایران در قبال این مسئله، ارائه می ‌دهد. به ‌نظر می‌ رسد با توجه به فراگیر شدن این پدیده در حقوق بین ‌الملل، دولت ایران باید «نظریه خاص ‌گرایی» مخصوص به ‌خود را منطبق با وضعیت، منافع و آرمان‌ های ایران طراحی کند و منطبق با چارچوب ‌های حقوقی به آن سامان بخشد. این نظریه ضمن درنظر گرفتن شیوه ابتکار عمل ایران در استفاده از ظرفیت ‌های خاص‌ گرایی، چگونگی اتخاذ موضع و تصمیم ‌گیری در قبال خاص‌ گرایی دیگر دولت ‌ها را نیز باید مورد توجه قرار دهد. ضروری است که نهادهای حقوقی و دیپلماتیک ملی، ضمن کسب شناخت مناسب از خاص‌ گرایی حقوقی، با ارائه نظرات رسمی کارشناسی شده و تولید ادبیات حقوقی در این زمینه، نقش فعالانه ‌ای را در هدایت و راهبری آن، ایفا کنند.