واکاوی جامعه شناختی نقش علما در تحولات اجتماعی و سیاسی جامعه‌ی

در این پژوهش کیفی که با روش هرمنوتیکی تهیه شده، سعی شده است تا به  این سوال پاسخ داده شود که، نقش علما در تحولات معاصر جامعه ی ایران چیست؟ که برایند آن بدین قرار شد؛ در جریان جنگ های ایران و روس،قاجارها به علت ناامیدی از عوامل داخلی و خارجی،خواستار مشارکت علما در جنگ شدند.علما هم به خاطر دفع خطر تسلط بیگانگان بر جامعه ی مسلمین، فتوای جهاد صادر کردند.که مردم مشتاقانه و صمیمانه به فتوای آن ها پاسخ مثبت دادند.اما با این نگرش که مبادا، این پیروزی ها به نام علما ثبت شود، فرماندهان قاجار، عقب نشستند و عهدنامه های ننگینی را منعقد نمودند.اما، علما در برابر امتیازات عصر ناصری، در کنار مردم قرار گرفتند و با صدور فتوا، نخستین جنبش اجتماعی معاصر ایران را علیه استبداد داخلی و استعمار خارجی رقم زدند.که زمینه ساز انقلاب مشروطه شد.علما در انقلاب مشروطه با قرائت جدید و تفسیر نو از دین،به مشروطه رسمیت بخشیدند تا اختیارات بی پایان شاه، اندکی در جامعه تقلیل یابد.در دوران پهلوی، علما در برابر سیاست غیر دینی کردن جامعه، توسط پادشاهان پهلوی ایستادند، بنابراین کشته، زندانی و تبعید شدند. سرانجام امام خمینی،توانست با الهام از جنبش تنباکو،انقلاب مشروطه،قیام چهل و دو، و برطرف نمودن ضعف اندیشه ی سیاسی علما، به مثابه ی ولایت فقیه، انقلاب بزرگ ایرانیان را به رهبری علما رقم بزند.در مجموع، علما در دوره ی قاجار، نقش اصلاحی را ایفاء کردند.آن ها در یک تقلیل جامعه شناختی، پادشاهان را به جای نایب امام، خواندند که این امر به مثابه ی کاهش اختیارت شاه در اموردنیوی و معنوی مردم بود. اما در دوره پهلوی،علما با نظریه پردازی مبنی برانتخاب شاه، توسط گروهی از علمای برجسته، نقش اپوزیسیون قدرت را بر عهده گرفتند. که این نقش، سرانجام به حاکمیت سیاسی علما و رهبری آن ها ختم شد.