جریان‌ شناسی نواندیشی در فقه سیاسی شیعه با تاکید بر آراء شیخ اسماعیل محلاتی

جریان شناسی نواندیشی دینی و به‌ویژه فقه سیاسی شیعه در ایران یکی از مهم ‌ترین موضوعات در قلمرو اندیشه سیاسی اسلام و همچنین تاریخ اندیشه سیاسی در ایران معاصر است. با شروع عصر جدید در تاریخ اروپا تدریجاً امواجی از نوگرایی و آزاد اندیشی در ایران وزیدن گرفت که از آن جمله ورود مفاهیم جدید سیاسی و تاثیرات آن بر عالمان دینی بود در چنین اوضاع و احوالی طیفی از علماء بویژه فقیهان شیعه در ایران به حسب عقلانیت نهفته در اندیشه ‌های نوظهور و وارداتی غربی واکنش ‌هایی مثبت و رویکردی همدلانه از خود بروز دادند که می‌ توان با عنوان سرآغاز نواندیشی دینی از آن یاد نمود. نقطه اوج این فرایند جنبش مشروطه خواهی و دفاع برخی مراجع و علماء شیعی همچون آخوند خراسانی، عبدالله مازندرانی، میرزای نائینی و شیخ اسماعیل محلاتی از آن می ‌باشد. تلاش این افراد در راستای سازگاری بخشیدن میان اندیشه ‌های جدید غربی با فقه اسلامی، منجر به ارائه طرحی از حکومت مشروطیت گردید که تا حد بی‌ سابقه‌ ای با اصول و مبانی شرعی منطبق بود. بررسی حاضر با مرور اجمالی بر فرایند نواندیشی در عصر مشروطه خواهی و تاکید بر جایگاه شیخ اسماعیل محلاتی درصدد برآمده تا چشم اندازی مناسب و هر چند محدود در این خصوص ارائه نماید.