تحلیل بداهه در موسیقی کلاسیک ایرانی باتکیه بر نظریه ی بداهه ی گفت‌و‌شنود موسیقایی از بروس الیس بنسن

بروس اِلیس بنسن در نظریه‌ی پدیدارشناختی خود با عنوان بداهه‌ی گفت‌وشنود موسیقایی به این مهم اشاره می‌کند که در خلق و اجرای اثر موسیقی، همواره بستری برای بداهه‌پردازی وجود دارد که آهنگ‌ساز، اجراگر و شنونده را وارد نوعی گفتمان می‌کند. او به روش پدیدارشناسی هرمنوتیک نظریه خود را در بستر موسیقی کلاسیک غرب و موسیقی جاز با نگاهی کلی به سنّت‌ها و کاربست‌های موسیقایی طرح می‌کند. در موسیقی دستگاهی ایران نیز، همواره بداهه‌پردازی جایگاه ویژه‌ای داشته است. هدف از انجام این پژوهش، بررسی مفاهیم مورد طرح بنسن در باب بداهه‌پردازی ازجمله هستی‌شناسی اثر موسیقی، اصالت و هویت اثر موسیقی، محدودیت‌های موجود در اجرای خلاقانه و چگونگی انتقال قصد آهنگ‌ساز به مخاطب برپایه‌ی ردیف موسیقی دستگاهی ایران بوده است. در این پژوهش که در رده‌ی پژوهش‌های کیفی قرار می‌گیرد، روش تحقیق از منظر هدف، بنیادی و از منظر شیوه‌ی انجام، توصیفی- تحلیلی با رویکرد پدیدارشناختی بوده است. مطالب به روش کتابخانه‌ای به‌دست آمده‌اند. نتایج نشان می‌دهند که در موسیقی دستگاهی ایران «ردیف» نقش مهمی را به‌عنوان کاربست و به‌مثابه یک جهان موسیقایی برای یک گفت‌وشنود ایفا می‌کند. بداهه در موسیقی ایرانی سرشتی تفسیری داشته و آهنگ‌سازان موسیقی دستگاهی ایرانی هم‌راستا با هستی‌شناسی در نظریه‌ی بنسن، همواره در خلق قطعه‌ی موسیقایی وارد یک گفت‌وشنود گشوده بر بستر کاربست موسیقی ایرانی می‌شوند. این قطعه‌ی موسیقی، که در جهان پدیداری موسیقی دستگاهی ایران سُکنا می‌گزیند، دارای هویتی سیال بوده که همواره با اجرا و تفسیر اجراگر کارآزموده و آشنا به سنّت و کاربست موسیقی ایرانی به حیات خود ادامه می‌دهد. همچنین لزوم مسئولیت‌پذیری اخلاقی هنرمندان موسیقی ایرانی در مواجهه و گفت‌وشنود با «دیگری» مبحثی مهم در نظریه‌ی بنسن است که لزوم گسترش آن در موسیقی ایرانی دارای اهمیت بوده و لازم است گفتمانی بین تمام کارگان‌ها در موسیقی ایرانی براساس نظریات گفتمان‌محوری مثل نظریه‌ی گفت‌وشنود بنسن شکل بگیرد تا بتوان به‌سوی پویایی بیشتر در این موسیقی گام برداشت.

analysis of improvisation in iranian classical music based on bruce ellis benson's theory of the improvisation of musical dialogue

bruce ellis benson, in his phenomenological theory the improvisation of musical dialogue, points out that in the creation and performance of a musical work, there is always a platform for improvisation that brings the composer, performer, and listener into a kind of discourse. through hermeneutic phenomenology, he presents his theory in the context of western classical music and jazz with an overview of musical traditions and applications. improvisation has always had a special place in iranian classical music. the purpose of this study was to investigate the concepts of benson's design on improvisation, including the ontology of the musical work, the originality and identity of the musical work, the limitations of creative performance and how to convey the composer's intention to the audience based on iranian classical music. in this research, which is in the category of qualitative research, the research method has been applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of methodology with a phenomenological approach. all material is obtained through the library method. the results show that in iranian instrumental music, radif plays an important role as a musical world for a dialogue. improvisation has an interpretive nature in iranian music and iranian classical music composers, along with ontology in benson's theory, always enter into an open dialogue on the application of iranian music in creating a piece of music. in composing their musical works, iranian instrumental music composers always enter into an open dialogue based on the tradition and application of iranian music, and contrary to the common notion that improvisation and composition are created out of nothing; composing in iranian music is always based on the tradition and works of the past (radif, ancient works and even the composer himself) and in iranian music, it is better to use the word piece instead of the work, which is part of a coherent whole. this piece of music, which lives in the world of the emergence of iranian classical music, has a fluid identity that always continues to live with the performance and interpretation of an experienced performer who is familiar with the tradition and application of iranian music. also, the need for moral responsibility of iranian music artists in the face of and in dialogue with the other is an important issue in benson's theory and it is important to expand it in iranian classical music.