تحلیل تکوینِ میدانِ تولیدِ درامِ ایران پیش از انقلاب مشروطه و نقش میرزاآقا تبریزی در ساخت‌یابیِ آن

تصور رایج، سرآغاز ادبیات نوین ایران را معطوف به نهضت‌مشروطه دانسته است و شکوفایی آن را هم‌زمان با سال 1300 خورشیدی درنظر می‌گیرد. اما می‌توان جریان نوگرایی ادبیات ایران را پیامد منطقی ادبیات اصلاح‌گرای سال‌های پیش از انقلاب‌مشروطه دانست. چراکه ریشه‌های نظم‌ونثر فارسی دوره‌ی مشروطیت را باید در آثار نویسندگانی همچون میرزا فتحعلی آخوندزاده، میرزا مَلکُم خان، میرزاآقا تبریزی جست‌وجو کرد. اما برخلاف تصور رایج، نمی‌توان شکل‌گیری این جریان نوگرا را به اراده‌های شخصی و دستاورد روشنفکران نام‌برده فروکاست. بی‌شک در درون تحولات اجتماعی، جریان‌های ناپیدای ادبی‌ نیز وجود داشته است که در نوعی رابطه‌ی هومولوژیک، امکان این دگردیسی‌ها را به‌واسطه‌ی اراده‌های فردی فراهم کرده‌اند.این مقاله می‌کوشد با تکیه‌بر نظریه‌ی ساختارگرایی تکوینی پیر بوردیو، فهم منطقی و مستدلی از شکل‌گیری و ساختار میدان تولید ادبی ایران در دوره‌ی پیشامشروطه به‌دست آورد. نیز در پی تبیین این امر است که چگونه قطب‌های دوگانه‌ی مستقل و وابسته‌ی این میدان، در رابطه‌ای هومولوژیک با سایر میدان‌های اجتماعی- به‌ویژه میدان قدرت- درون میدان تولید نمایشنامه/ درام، تکوین می‌یابند. نتیجه‌ی این مقاله، گویای شکل‌گیری میدان تولید درام ایران با حضور میرزافتحعلی آخوندزاده است که با کنش ادبی میرزاآقا تبریزی ساخت می‌یابد. پیامد این ساخت‌یابی، استقرار میرزاآقا تبریزی در قطب مستقل میدان تولید درام ایران است که در تقابل با قطب وابسته تعریف می‌شود که محل حضور میرزافتحعلی آخوندزاده در این میدان است. مواضع این نویسندگان، پیامد موضع‌گیری آنان محسوب می‌شود که به شکل کنش ادبی تجلی یافته است. این مقاله همچنین در پی تبیین و توضیح چرایی بهره‌گیری میرزاآقا تبریزی از قراردادهای اجرایی نمایش ایرانی در نمایشنامه‌های او است که برپایه‌ی نظریه‌ی کنش بوردیو قابل‌تبیین است. چنان‌که به‌زعم بوردیو، کنش همواره در جایی میان آگاهی و ناآگاهی واقع می‌شود که با تکیه‌بر مفاهیم عادت‌واره و میدان قابل‌بیان است.این مقاله از روشی توصیفی- تحلیلی برای فهم داده‌های تاریخی پژوهش بهره برده است و بنیان تحلیل داده‌ها نیز بر چهارچوب نظری منتج از آرای پیر بوردیو، جامعه‌شناس فرانسوی، بنا نهاده شده است.

analysis of the development of the iranian drama production field before the constitutional revolution and the role of mirza agha tabrizi in its construction

the common idea about the modern literature of iran considers its beginning to be related to the constitutional movement and its flowering to coincide with the year 1300 ad. but the modernization of iranian literature can be regarded as the logical consequence of the reformist literature of the years before the constitutional revolution. because the roots of persian poetry and prose of the constitutional period should be sought in the works of writers such as mirza fathali akhundzadeh, mirza malkum khan, and mirza agha tabrizi. but contrary to popular opinion, the formation of these modern trends cannot be reduced to the personal wills and achievements of the mentioned intellectuals. undoubtedly, within the social developments, there have also been invisible literary currents that, in a rather homological relationship, have provided the possibility of these transformations through individual wills. this article tries to gain a logical and well-argued understanding of the formation and structure of iran's literary production field in the pre-constitutional period, relying on pierre bourdieu's theory of developmental structuralism. it also seeks to explain how independent and dependent dual poles of this field develop in a homologous relationship with other social fields — especially the field of power — within the field of play/drama production. the result of this article is indicative of the formation of the field of iranian drama production with the presence of mirza fethali akhundzadeh, built on the literary work of mirza agha tabrizi. the result of this construction is the establishment of mirza agha tabrizi in the independent pole of iran's drama production field defined in opposition to the dependent pole, which is the place where mirza fethali akhundzadeh is present in this field. the positions of these writers are considered to be the result of their stance manifested in the form of literary action. this article also seeks to explain and explain why mirza agha tabrizi implements the executive conventions of iranian drama in his plays, which can be explained based on bourdieu's theory of action. according to bourdieu, action always takes place somewhere between consciousness and unconsciousness, which can be expressed by relying on the concepts of habitus and field. this article has employed a descriptive-analytical method to understand historical research data, and the basis of data analysis is also based on the theoretical framework resulting from the opinions of pierre bourdieu, a french sociologist.