رویکردها، روش ها و اصول طراحی سامانه های اجتماعی -فنی؛ یک مطالعه ی مروری با رویکرد انتقادی

رویکرد سامانه‌های اجتماعی-فنی با عدم موفقیت سامانه‌های فن پایه و با انقلاب اقدام‌پژوهی در دنیا مطرح شد. هدف از طرح نظریه اجتماعی- فنی تاکید بر یکپارچگی مولفه‌ی انسانی در کنار ساختار سازمانی، زیرساخت فنی و کارکردها در طراحی یک سامانه بود. اما در معدود مقالات و منابع فارسی که کوشیده‌اند ادبیات نظری حوزه‌ی سامانه‌های اجتماعی-فنی را در گستره‌ی زبان فارسی وسعت ببخشند، قید اشتباه فنی‌- اجتماعی در نوشتار و بکارگیری متداول آن به نظر ناشی از نوعی کم‌توجهی به مولفه اساسی این رویکرد یعنی بعد انسانی در قیاس با بعد فنی در طراحی سامانه‌ها است. بر این اساس در این مقاله با روش اسنادی و با تکیه بر روش مرور نظام‌مند و با انتخاب هدفمند مقالات پراستناد در حوزه‌ی سامانه‌های اجتماعی فنی تلاش شده‌است تا ضمن بررسی مروری رویکردها، روش‌ها و اصول طراحی و توسعه‌ی سامانه‌های اجتماعی - فنی، وجوه طراحی سامانه‌های اجتماعی فنی بطور عمیق مورد مطالعه قرار گرفته و با رویکرد انتقادی بصورت نظام مند بحث شود.این پژوهش از حیث روش‌شناسی، داده‌ها و نتایج بدست آمده یک پژوهش کیفی است. یافته های پژوهش موید چهار مولفه‌ی اساسی انسانی، ساختاری، فنی و کارکردی و حاکی از فقدان توجه به اثرات ارزش‌ها و فرهنگ در طراحی سامانه‌های اجتماعی-فنی ‌است.

a critical review on approaches، methods and principles of socio-technical systems design

sociotechnical systems (sts) was introduced due to the failure of technocenteric systems and with the action research revolution in the world. the purpose of the sociotechnical theory was to emphasize the integration of the human component along with the organizational structure, technical infrastructure and tasks in the design procedure of a system. however, in the few persian articles and resources that have tried to expand the theoretical literature in the field of sociotechnical systems in the scope of the persian language, the mistake term ’’technosocial’’ in writing and its common use seems to be caused by some kind of lack of attention to the key principle of this approach, that is, the human dimension compared to the technical dimension in this theory.accordingly, in this research, by use of documentary and systematic review methods, and by extraction of selective and high cited papers in the field of social technical systems literature, the methods and principles of designing and developing socialtechnical systems is studied. the aspects of sociotechnical systems design is discussed and with a systematic and critical approach.this research is a qualitative research in terms of methodology, data and results. research studies confirm the four basic human, structural, technical and functional components of sts and indicate the lack of attention to values and cultural aspects in sociotechnical systems theory.