بازخوانی تطبیقی مواجهه روشنفکران ایرانی با مدرنیته غربی (ناظر بر آراء سید جمال‎الدین اسدآبادی و میرزا ملکم خان ناظم‎الدوله)

پس از تجربۀ تلخ شکست ایران در جنگ‎های روس و آشنایی قشر تحصیل‎کرده با پیشرفت‎های تمدنی غرب، به‎تدریج طبقه‎ای از روشنفکران ایرانی پدیدار شد که برای رفع عقب‎ماندگی و ترقی‎خواهی کشور تا ایجاد مشروطه و سقوط قاجار کوشید. در معرفی بارزترین شخصیت‎های نسل اوّل این جریان، می‎توان به سیدجمال‎الدین اسدآبادی و میرزا ملکم‎خان ناظم‎الدوله به‎عنوان دو منورالفکر دینی-غربی اشاره داشت. در پژوهش پیشِ‎رو با روشی تطبیقی به بررسی آرای این دو متفکر سیاسی پرداخته‎ایم تا به این پرسش پاسخ دهیم که شباهت‎ها و تفاوت‎های رویکردی این دو شخصیت در مواجهه با مدرنیتۀ غربی چیست؛ با این هدف که درک بهتری از مبنای اختلافات امروز جریان روشنفکری در برابر دنیای تجدد پیدا کنیم. این پژوهش مبتنی بر آثار مکتوب و کتابخانه‎ای در چهارچوب نظریۀ بحران اسپریگنز است. در بیان دستاوردهای پژوهش می‎توان گفت: هر دو خواهان اصلاحات سیاسی-مذهبی‎اند و مشکل را در عقب‎ماندگی از فهم جهان معاصر می‎کاوند. سیدجمال با نگاهی گزینشی، منتقدانه و فراملیتی تلاش دارد تا آرمان وحدت و شکوفایی اسلامی را ازطریق بیدارگری امت مسلمان دنبال کند؛ اما میرزاملکم درپیِ تقلید محض از اروپای عصر نوزایی است تا ملت استبدادزدۀ ایرانی را بر سکوی ترقی بنشاند.

a comparative reading of iranian intellectuals encounter with western modernity (seeing the opinions of seyyed jamal al-din asadabadi and mirza malkam khan nazim al-dawla)

after the bitter experience of iran’s defeat in the russian wars and the acquaintance of the educated class with the civilizational advances of the west, a class of iranian intellectuals gradually emerged who worked to eliminate backwardness and progressiveness until the establishment of the constitution and the fall of the qajar dynasty.in introducing the most prominent figures of the first generation of this movement, we can mention seyyed jamaluddin asadabadi and mirza malkam khan nazim al-dawlah as two religious and western intellectuals.in the current research, we have investigated the opinions of these two thinkers with a comparative method to answer the question of what are the similarities and differences in the approach of these two personalities in facing western modernity; with the aim of gaining a better understanding of the basis of today’s differences between the intellectual current and the western world.this research is based on his written and library works in spriggan’s crisis-oriented theoretical framework.in expressing the results of the research, it can also be said: both want political-religious reforms and see the crisis in the backwardness of the understanding of the contemporary world; however, with a selective, critical and transnational perspective, asadabadi is trying to pursue the goal of islamic unity and prosperity by awakening the islamic ummah. but malkam khan is looking for a pure imitation of the principles of western modernity in order to make the despotic iranian nation progressive.