نظریه تاریخی انقلاب اسلامی با رویکرد نوصدرایی

انقلاب اسلامی ایران، به‌مثابه پدیده‌ای دینی، هم سویه‌ای دینی و ماورائی دارد و هم سویه‌ای تاریخی و اجتماعی و بنابراین نظریه‌ای که در مقام فهم و توضیح آن برآید، بایستی بتواند این دو سویه را تبیین کند. متفکرین نوصدرایی (نظیر علامۀ طباطبائی، شهید مطهری و حمید پارسانیا) از یک‌سو با نظر به حکمت متعالیه و نوآوری‌ در آن و از سویِ دیگر با نظر به وقوع انقلاب اسلامی، تلاش کرده تا در آثار مختلف خود، نظریه‌ای تاریخیاجتماعی دربارۀ انقلاب اسلامی صورت‌بندی کنند. در این مقاله تلاش شده تا با بهره‌گیری از روش‌شناسی بنیادین، پس از مروری بر تاملات حکمای صدرایی معاصر دربارۀ جامعه و تاریخ، شش مسئلۀ «هستیِ تاریخ و توضیح دینی نحوۀ تحول آن، نیروی محرک تاریخ، دوره‌بندی عام و خاص تاریخی، ظهور تجدد غربی و مراحل آن، نحوۀ مواجهه مسلمانان و ایرانیان با تجدد و نیروهای آن و ریشه‌ها و بسترهای تاریخی انقلاب اسلامی» بررسی شود. در نتیجه‌گیری اشاره شده است که مطابق رویکرد نوصدرایی و مخصوصاً دیدگاه پارسانیا، انقلاب اسلامی محصول تغییر در نسبتِ نیروهای معرفتی و اجتماعی حاضر در جامعۀ گذشته و معاصر ایرانی بوده و امکان مواجهه فعال جهان اسلام با جهان مدرن را ایجاد کرده است.

The historical theory of the Islamic Revolution with a neo-Sadraist approach

The Islamic Revolution of Iran, as a religious phenomenon, has both religious and transcendent aspects, as well as historical and social aspects, and therefore a theory that can understand and explain it must be able to explain these two aspects. Sadraist thinkers (for example allame Tabatabaei, Morteza Motahhari and Hamid Parsania) on the one hand, considering the transcendent wisdom and innovation in it, and on the other hand, considering the Islamic Revolution, have tried to use historicalsocial theories about articulation of the Islamic Revolution. In this article, using the fundamental methodology, after reviewing the reflections of contemporary Sadraist scholars on society and history, six issues have been studied: 1) the existence of history and religious explanation of its evolution, 2) its driving force. History, 3) general and specific historical periodization, 4) the emergence of Western modernity and its stages, 5) how Muslims and Iranians face modernity and its forces, and 6) the roots and historical background of the Islamic Revolution. In conclusion, it is pointed out that according to the neoSadraist approach and especially Parsania’s view, the Islamic Revolution is the product of a change in the ratio of epistemological and social forces in the past and contemporary Iranian society and has enabled the Islamic world to actively face the modern world.