تحلیلی بر نهادینه شدن مفهوم حقوق شهروندی در انقلاب مشروطه و تضمین موثر آن در انقلاب اسلامی

انقلاب مشروطه انقلابی بزرگ در نهادینه شدن مفهوم حقوق شهروندی بود که با گذار از جدال‎های صورت‎گرفته میان موافقان و مخالفان در تکوین آن، به‎انحراف کشیده شد. ازاین‎رو، پرسش این است که ضمن توجه به چالش‎های حقوق شهروندی در انقلاب مشروطه، تضمین انقلاب اسلامی جهت برون‎رفت از آنها چیست؟ این مقاله با روش تحقیق تطبیقی، درصدد مقایسۀ دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی در زمینۀ حقوق شهروندی به منظور پاسخ به پرسش مذکور است. فرضیۀ اصلی بر این مبنا استوار است که در عصر مشروطه بروز اختلافات میان نخبگان و انحراف افکار عمومی مانع تکوین حقوق شهروندی شد، و در انقلاب اسلامی قانون‎گذار اساسی ضمن توجه به قواعد فقهی، راه‎های بسط و تکوین این مفهوم را مد نظر خود قرار داده است. مهم‎ترین یافته‎ها حاکی از آن است که در عصر مشروطه از حیث نظری، علاوه بر اختلافات موجود، از حیث کیفیت و کمیتِ عملیاتی شدن متمم قانون اساسی نیز سلطنت مطلقه مانعی جدی به‎شمار می‎رفت. بنابراین، پس از انقلاب اسلامی، جهت جبران این‎گونه کاستی‎ها، توجه به فقه و موازین اسلامی به‎عنوان یکی از راه‎های تضمین حقوق شهروندی در نظام‎های پیشین و برون‎رفت از چالش‎های آن، مد نظر حقوق اساسی جمهوری اسلامی قرار گرفت.

Legal-Political Challenges of Citizenship Rights in the Constitutional Era from the Perspective of Jurists and Thinkers and Its Effective Guarantee in the Constitutional Rights of the Islamic Republic of Iran

The Constitutional Revolution was a great revolution in the institutionalization of the concept of civil rights; Which was diverted by passing through the disputes between the proponents and the opponents in its formation. Hence, the question is, given the challenges of civil rights in the Constitutional Revolution, what is the guarantee of the Islamic Revolution to get out of them? This article seeks to compare the two eras of the Constitution and the Islamic Revolution in the field of civil rights in a comparative way in order to discover its challenges and seeks to answer the above question. The main hypothesis is based on this: in the constitutional era, the emergence of differences between the elites and the deviation of public opinion hindered the development of civil rights and in the Islamic Revolution, the constitutional legislature, considering the roots of this concept in jurisprudential rules, considered ways to expand and develop this concept. The most important findings indicate that in the constitutional era, in addition to the existing differences, in terms of quality and quantity of implementation of the constitutional amendment, absolute monarchy was considered a serious obstacle. After the Islamic Revolution, to compensate for such shortcomings, attention to Islamic jurisprudence and standards as one of the ways to ensure and overcome the challenges of civil rights in the previous systems was considered by the leaders of the revolution and most importantly the constitution as a national covenant and legal document.