بازشناسی استحکامات دفاعی ارگ بم

در تاریخ سرزمین ایران توجه به استحکامات دفاعی، به‌عنوان یک عامل موثر در بقای مراکز سکونتی، مورد اهتمام بوده است. مطالعه‌ی این ساختارهای دفاعی، اطلاعات مفیدی از این‌گونه معماری ارائه خواهد داد. پس از رخداد زلزله‌ی شهر بم در سال 1382 هـ.ش.، توجه به مجموعه ارگ بم که دچار ویرانی گسترده شده بود، جلب گردید و مطالعه و پژوهش‌های روشمندی در بخش‌های مختلف این مجموعه ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی آغاز گردید. مطالعه‌ی حاضر، در حدفاصل سال‌های 87-1384 هـ.ش. باهدف معرفی و بازشناسی ساختار دفاعی حصار جنوبی ارگ بم صورت گرفت. در این تحقیق که با نگاه علمی و تحلیل منطقی براساس تمرکز بر یافته‌ها و مشاهدات عناصر و کالبدهای مجموعه ارگ صورت گرفته است؛ با مطالعه و کاوش در حدفاصل برج‌های شماره 8 و 9 از مجموعه‌ی برج‌های حصار جنوبی ارگ بم، از پایه‌ی حصار تا خندق پیرامون آن و با دقت بر نویافته‌ها در کالبد معماری این محدوده، مشخص گردید، توصیفی که تاکنون از ساختار دفاعی بم در اسناد، گزارش‌ها و تصاویر آمده، در واقع بیانگر، حجمی از انباشت آوار تاریخی ناشی از تخریب‌ها و آثار برجای‌مانده از تحکیم حصار و باروها در طی قرون گذشته بوده است که به شکل یک سطح شیب‌دار از مجاور حصار تا خندق و در پیرامون کلیه‌ی اضلاع ارگ دیده می‌شود. در واقع ساختار دفاعی، علاوه‌بر حصار و خندق، شامل دیواری حدفاصل خندق تا حصار و همچنین شیبی ملایم از خاک بکر بوده که از روی دیوار نویافته تا پایه‌ی باروی ارگ ارتفاع می‌یافته است. این مجموعه، در قالب یک نظام یکپارچه دفاعی عملکرد داشته است. با آشکار گشتن لایه‌های متعدد، همراه با ابعاد خشت‌های متنوع در کالبد حصار و باروها؛ تعدد دوره‌های بازسازی و تحکیم این حصار سترگ در طول تاریخ مشخص گردید و با توجه به وضعیت استقرار ارگ در پایین‌تر از سطح زمین‌های مجاور، استفاده از خاک محیط جهت ساخت مجموعه ارگ قطعی است.