مکان یابی ریو-اردشیر ساسانی و ریشهر سده های نخستین و میانه اسلامی

نام ریواردشیر، به‌صورت کامل و اختصاری بر روی مهرها و سکه‌های ساسانی و با ضبط‌های مختلف در دیگر منابع نوشتاری هم‌زمان یا نزدیک به دوره‌ی ساسانی آمده است. منابع تاریخی و جغرافیایی سده‌های نخستین و میانه‌ی اسلامی اما به دو اسم مکان به‌نام ریشهر (که آن‌را صورت دگرگون شده‌ی ‌ریواردشیر دانسته‌اند) اشاره دارند و از یکی با عنوان ریشهر توج، در ایالت اردشیرخوره و از دیگری با نام ریشهر در ایالت ارجان نام برده‌اند. بنا به بُعد مسافت میان توج و ارجان و دیگر مشخصات ارائه شده، این گزارش‌ها منطقاً نمی‌توانند دلالت بر یک مکان واحد داشته باشند. این دوگانگی در اطلاعات ارائه شده درباره‌ی ریواردشیر/ ریشهر، ابهاماتی را در مکان‌یابی ریواردشیر ساسانی و سپس ریشهر سبب شده است. پژوهش حاضر، با بررسی مدارک باستان‌شناسی، مدارک مادی مربوط ساسانی، مدارک نوشتاری ایرانی و غیرایرانی هم‌زمان یا نزدیک به دوران ساسانی و البته متون تاریخی و جغرافیایی اسلامی و کنار هم قرار دادن قراین موجود، بر این امر صحه می‌نهد که در دوران ساسانی و نیز اسلامی، دو مکان به‌نام ریواردشیر یا سپس ریشهر وجود داشته است؛ یکی، در خوزستان یا منطقه‌ی مرزی میان پارس و خوزستان بوده است و دیگری، در شبه جزیره بوشهر. ریشهر توج، همان ریواردشیر پارس، اسقف نشین پارس و هند در سده‌های سوم تا ششم م. و ضرابخانه‌ی سکه‌هایی با نشان این شهر از اواخر سده چهارم تا میانه‌ی سده هفت م. بوده است و مکان آن‌را با محوطه‌ای در شبه جزیره بوشهر، می‌توان منطبق دانست و ریشهر ارجان، با ریواردشیر مذکور به روی مُهر آمارگر ریواردشیر، بهمناردشیر و ایرانخوره شاپور مطابقت دارد که در نزدیکی ارجان و در ناحیه‌ی زیتون در منطقه‌ی مرزی میان پارس و خوزستان تاریخی قرار داشته است.