بررسی متالوگرافی، icp-oes و sem-eds سه شئ آلیاژیِ عصر مفرغ مکشوف از بخش جنوبی حوضه ی هلیل رود، جیرفت

فعالیت‌های جدید باستان‌شناسی در جیرفت، در جنوب استان کرمان، علاوه‌بر کشف شواهد آغاز شهرنشینی، منجر به شناسایی مدارک فلزکاری، اشیای فلزی، شواهد معدن‌کاری کهن و سرباره‌های استحاله‌ی کان‌سنگ‌ها گردیده است. در مجموعه‌ی اشیای بازیافتی از حفاران غیرمجاز از منطقه‌ی معروف به «میل فرهاد»، در جنوب خاوری دشت جیرفت، یک سنجاق‌ و دو میله‌ مفرغی انتخاب و در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. بر پایه‌ی مقایسه آن‌ها، با نمونه‌های مکشوف از کاوش‌های علمی باستان‌شناسی، قدمت آن‌ها به عصر مفرغ (اواخر هزاره‌ی چهارم و سوم ق.م.) برمی‌گردد. هدف نگارندگان شناخت آلیاژگری فلزات و مسائل فنی فلزکاری عصر مفرغ است که با پرسش‌هایی در زمینه ترکیبات عنصری و روش‌های ساخت، زنجیره تولیدی و عملکردی اشیا و سازوکارهای اقتصادیاجتماعی جوامع عصر مفرغ منطقه مورد مطالعه دنبال شده است. تولید اشیا با روش‌های ذوب و قالب‌گیری و چکش‌کاری، دارا بودن زنجیره تولیدی و عملکردی در سطح منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و همچنین، وجود ساختار اقتصادیاجتماعی و اداری پیشرفته در جوامع عصر مفرغ منطقه، پیش‌فرض‌های مقاله حاضر هستند. نگارندگان، با استفاده از روش متالوگرافی، روش‌های ساخت این اشیا را چکش‌کاری سرد و چکش‌کاری گرم، تشخیص داده‌اند. عناصر موجود در آخال‌ها، گوی‌چه‌ها و ناخالصی‌های این اشیا، با استفاده از روش‌های sem-eds و icp-oes بررسی کمّی و کیفی شدند. ترکیب اصلیِ این سه آلیاژ از نظر فنی، مشابه فلزکاری عصر مفرغ منطقه جنوب خاوری ایران است؛ سنجاق و یکی از میله‌ها، از نوع آلیاژ مسِ آرسنیکی و میله دیگر، از مس تقریباً خالص می‌باشد. دیگر عناصر شناسایی‌شده در آن‌ها، نظیر: آنتیموان، روی، قلع، سرب، استرانسیم، آهن و نقره، با نتایج آزمایش‌های شیمیایی کان‌سنگ‌های منطقه، هم‌پوشانیِ به‌نسبت دقیقی دارند. گونه‌‌شناسی این اشیا و تشابه فنی و ساختاری آن‌ها، روابط بین محوطه‌های باستانی منطقه‌ی جنوب خاوری ایران را با یکدیگر و همچنین، با سایر مراکز باستانی در فلات ایران و مناطق هم‌جوار، قابل تحلیل می‌سازد.

A Metallographic, ICP OES and SEM EDS Examination on Three Bronze Age Alloys from Southern Part of HalilRud Region, Jiroft, Iran

Southeastern Iran is one of the earliest centers of archaeometallurgy in Southwestern Asia. Due to archaeological investigations many important documents were discovered in ancient sites such as Tali Iblis, Tepe Yahya, Shahdad and ShahreSokhteh. There are many ancient mining evidences and slag heaps of ore smelting all the southeastern region over. Besides gathering many data of early urbanization by recent archaeological researches in Jiroft Plain south of Kerman province, the ancient metallurgical evidences and metal objects were discovered. Many ores especially copper and slags of smelting were identified in the region and reported on the basis of archeological and geological surveys. A set of objects were gathered by illegal diggings in a region named Mile Farhad in the southeast of Jiroft. There are some metal objects among them. One metal pin and two needles were chosen and examined by laboratories analyses were argued in this paper. On the basis of archaeological excavations of some sites in this region and corresponding with types gathered from scientific diggings, these objects are belonging to Bronze Age –Late 4th/Early 3rd millennium B.C.. Examination of metallugraphic analysis, was determined the method of these three objects production. These were produce by cold hammering and annealing manner. The quantity and quality of the elements of Inclusions, Globules and Impurities of these objects were analyzed by SEM EDS and ICP OES. Chemically, the main compositions of the objects are resemble to Bronze Age metallurgy of southeastern Iran; the pin and one of the needles were made of copper arsenical alloy and another needle was made of pure copper. The other identified elements are included antimony, zinc, tin, lead, iron, strontium, silver, aluminum and some other trace elements. Ore deposites surveys indicate that the quantity and quality of ores elements of HalilRud region bear relatively exact resembalanse of these objects compositions. We could assay the locality of raw material of the mentioned objects by this elemental adaptation. One of the substantial point of Bronze Age cultures of southeastern Iran including Halil Rud and Jiroft is the prevalence of interregional and intercultural styles. In the other word, material parameters of these cultures have beared resembalanse in forms, structures, techniques and chemical compounds regionally and transregionally. These similarities are noticeable and eyeworth in the case of bronze needle and pin. We shall able to analysis the cultural interactions between the Bronze Age centers of southeastern Iran with each other and with the contemporary sites of southern and southwestern of Iran, even, Mesopotamia in one hand and Baluchistan and Turkmenistan on the other hand. The high range distribution of the metal pins and needles all the Bronze Age centers of the southwestern Asia indicate that there were complex societies which produced and distributed these objects between each other while they had interactions. So, the analysis of economic, social and political complexities of these societies would be possible. Archaeometallurgy was an industrial chain in which have been groups such as miners, smelters, producers, merchants and consumers. Discovering the old mining evidences and smelting slag heaps, presence of enough water and fuel, gathering of various metal objects, tablets etc. appeal the productive, technical, economical and official mechanisms in the understudying region.