مروری بر وضعیت باستان‌شناسی دره خرم‌آباد در دوره نوسنگی و مس‌و‌سنگ

روشن شدن وضعیت باستان‌شناسی و توالی استقراری مناطق مختلف فرهنگی جغرافیایی و معرفی آن به جامعه‌ی باستان‌شناسی ضرورتی انکارناپذیر است. دره‌ی خرم‌آباد به سبب شرایط مناسب و موقعیت ویژه آن دارای توالی استقرار از دوره‌های مختلف پیش‌ از تاریخ تا اسلامی است. تا پیش از این شواهد مربوط به دوره‌ی نوسنگی محدود به معرفی اشکفت سرخه‌لیزه بوده است. چرایی یافت نشدن استقرارهای فضای باز دوره‌ی نوسنگی در دره‌ی خرم‌آباد تا پیش از این و بررسی جایگاه نوسنگی این منطقه در غرب ایران به‌دنبال نتایج حاصل از این پژوهش، و همچنین بررسی کلی و چگونگی وضعیت و توالی استقراری منطقه در دوره‌ی مس‌وسنگ و ارتباط این استقرارها با همدیگر از پرسش‌ها و اهداف اصلی این پژوهش است. مبحث حاضر که به بررسی این دو دوره‌ی مهم از دوره‌های پیش از تاریخ دره‌ی خرم‌آباد پرداخته، تلاش نموده است تا با تکیه بر نظرات و پژوهش‌های باستان‌شناسان غربی در پیش از انقلاب و دو نمونه تاریخ رادیو کربن از دوره‌ی مس‌وسنگ قدیم، نتایج حاصل از بررسی‌های صورت گرفته در سالیان اخیر توسط باستان‌شناسان بومی و بازدید گزینشی از محوطه‌های این دو دوره در دره‌ی خرم‌آباد و جمع‌آوری مصنوعات سنگی و داده‌های سفالی از سطح آن‌ها، به بررسی دوره‌ی نوسنگی و مس‌وسنگ در دره‌ی خرم‌آباد بپردازد. براساس گونه‌شناسی مصنوعات سنگی و ابزارهای شاخص دوره‌ی نوسنگی همچون انواع ریزتیغه‌ها، سنگ‌مادرهای فشنگی با برداشت فشاری و وجود ابزارهای ساخته شده از سنگ ابسیدین که از سطح تپه رواهُل یافت شده، دوره‌ی نوسنگی در این منطقه با عنوان فاز «رواهُل» معرفی ‌می‌گردد. دوره‌ی مس‌وسنگ نیز بر پایه دوره‌بندی «الیزابت هنریکسون» از زاگرس‌مرکزی و با نگاه به فازبندی «فرانک هول» و «احمد پرویز» از دره‌ی خرم‌آباد و با نگاهی نو براساس تجزیه و تحلیل داده‌های سفالی و مقایسه گونه‌شناسی آن‌ها با گونه‌های سفالی معرفی شده از محوطه‌های کلیدی منطقه‌ی زاگرس‌مرکزی و مناطق فرهنگی هم‌جوار به سه دوره‌ی قدیم (فاز باغ‌نو)، میانه (فاز دارایی) و جدید (فازهای قمری، کنجی و ماسور) تقسیم‌‌بندی شده است.