دشت مهران در دوران شهرنشینی قدیم

همزمان با اواخر هزاره چهارم ق.م. و با ورود به دوران شهرنشینی قدیم، تفاوت‌های منطقه‌ای بیشتر نمایان شده و برای اولین‌بار سنت‌های فرهنگی ایران و بین‌النهرین که هردو نشانه‌هایی از وجود دوره‌ی پیش در آن‌ها دیده می‌شود، به‌صورت مجزا مسیر تکاملی‌شان را طی می‌کنند. دشت مهران به‌واسطه‌ی موقعیت جغرافیایی خود که بین دو کانون تکوین شهرنشینی باستان واقع شده است، به‌طور حتم نقش مهمی را برهمکنش‌ها و تعاملات جنوب‌غربی ایران و بین‌النهرین ایفا می‌کرده است. براساس یافته‌های زیستگاهی، می‌توان دشت مهران را در این دوره تابعی از تغییرات زیستگاهی و جمعیتی بین‌النهرین به‌حساب آورد. مقاله پیش‌رو با هدف روشن ساختن چگونگی الگوی زیستگاهی محوطه‌های دوره‌ی مورد بحث برآن است تا وجوه تشابه و افتراق این الگوها را با مناطق همجوار تبیین کرده و از این رهگذر، راه برای تحلیل و بررسی نخستین کشمکش‌های سیاسی در مناطق پست جنوب‌غربی ایران و بین‌النهرین هموار گردد. براساس دانسته‌هایمان دشت‌های مهران و دهلران دارای الگوی زیستگاهی دائمی و پایدارتر از شوشان بوده‌اند که در راستای تجارت گسترده با بین‌النهرین تخصص یافته بودند. به‌طور کلی، 8 زیستگاه دشت مهران شواهد مرتبط با این بازه‌ی زمانی را دارا هستند که عبارتند از: چُغاآهوان، چُغا بُویچِگ، چیاگَپ، بهرام‌آباد، منصورآباد، زَرّوش، شَمَه‌وِر، و چَمِ‌پاپی؛ از این تعداد 3 محوطه از دوره‌های پیش و 5 محوطه برای اولین‌بار برپا شده‌اند. نکته‌ی جالب توجه در مورد محوطه‌های تازه تاسیس، این است که همگی در حاشیه‌ی دشت و در جاهایی که هیچ زیستگاهی از دوره‌های پیش به چشم نمی‌خورد، ایجاد شده‌اند. طی این دوره، 3 رتبه‌ی زیستگاهی با کارکردهای مختلف دیده می‌شود؛ چغاآهوان در مرکزیت دشت، تنها مرکز شهری است که از دوره‌ی پیش مرکزی بزرگ بود و طی این دوره به شهر گسترش می‌یابد. این زیستگاه از حدود 10 هکتار دوره‌ی پیش، به بیش از 20 هکتار گسترش می‌یابد. دیگر مرکز بزرگ دشت، چغابویچگ است که مرکزی بزرگ است و از حدود 5 هکتار دوره‌ی پیش، به حدود 8 هکتار گسترده می‌شود. دیگر زیستگاه‌های دوران شهرنشینی قدیم، روستاهایی کوچک‌اند که در جای‌جای دشت دیده می‌شوند.