بررسی تغییرات الگوهای پراکنش محوطه های دوره های مفرغ و آهن در دشت چمچمال (زاگرس مرکزی)

شناخت محیط در بررسی استقرارهای انسانی و ایجاد تغییرات در زیست‌بوم یکی از مباحث مهم در شاخه‌ای از علم باستان‌شناسی چشم‌انداز می‌باشد. مطالعه‌ی قرارگیری مکان باستانی در بستر طبیعی منجر به درک واقعی مجموعه پتانسیل‌های محیطی و فرهنگی، سیستم معیشتی و اقتصادی ساکنان را در بر دارد؛ براین اساس با توجه به محدودیت‌ها و پتانسیل‌ها گونه‌ی خاصی از آرایش فضایی محوطه‌ها را درپی خواهد داشت. دشت چمچمال از وسیع‌ترین دشت‌های میان‌کوهی منطقه‌ی زاگرس می‌باشد که در آن دو رودخانه‌ی گاماسیاب و دینور جریان دارد. جاده‌ی بزرگ خراسان در طول مسیر شرقیغربی دشت و به موازات رودخانه‌ی گاماسیاب در این دشت تداوم می‌یابد. متوسط ارتفاع دشت چمچمال از سطح دریا بین 1300 تا 1400متر و وسعت حوضه‌ی آبریز آن تا دهانه‌ی ورودی دینور 460 کیلومترمربع است. در این پژوهش به تحلیل الگوی استقرار دوره‌های مفرغ و آهن دشت چمچمال، پتانسیل‌های زیست‌محیطی، نحوه‌ی پراکنش استقرار‌ها پرداخته می‌شود که در نتیجه مشخص شد، دوره‌های مفرغ و آهن در دشت چمچمال بر پایه‌ی دو شیوه‌ی معیشت کشاورزی و دامداری بوده است. مشخصه‌ی اصلی دوره‌ی مفرغ این دشت، عمدتاً واقع شدن در مرکز دشت و نزدیک به منابع آب دائمی و معبر اصلی است. این الگو در بطن خود وابستگی تجاری و کشاورزی را نشان می‌دهد. در دوره‌ی آهن اغلب نوعی جابه‌جایی استقرارها از مرکز دشت به دامنه‌ی کوهستانی (شمال دشت) را نشان می‌دهد که به پیروی از یک الگوی خطی در امتداد دره‌های کوهستانی واقع شده‌اند، در نتیجه محوطه‌ها از مرکز دشت به حاشیه رانده می‌شوند؛ این امر بیانگر تغییر غلبه و برتری اتکا معیشتی از کشاورزی به دامداری قلمداد می‌شود، در نتیجه محوطه‌های حاشیه جنوبی از نظر معیشتی وابستگی بیشتر به دامداری دارند و شعاع حوزه‌ی گیرش محوطه‌ها وسیع‌تر می‌شود.