تاملی بر کارکردشناسی درفش های دوره ی صفوی

درفش‌ها، تنها تکه‌پارچه‌هایی در اهتزاز نبوده و نیستند. آن‌چه‌ از روزگاران کهن این اشیاء را از اشیاء هم‌جنس، هم‌رنگ و هم‌نقش خود متمایز می‌کند، کارکرد این اشیاء است. درفش‌ها و رایت‌ها در هر دوره کارکردهای متفاوتی همچون نظامی، مذهبی، قومی-قبیله‌ای یا اقتصادی داشته‌اند. در هر صورت، درفش‌ها نموداری هستند از عقاید، تفکرات، اهداف، ایدئولوژی و جهان‌بینی دارندگان خود، لذا نماد‌های تصویری و اجزاء مختلف آن در عین سادگی و وضوح، می‌بایستی انتقال‌دهنده‌ی مفاهیم اصلی عقاید، اهداف و نظرات دارندگان آن باشند. به‌همین دلیل می‌توان با بررسی دقیق‌تر درفش‌ها، اجزای متشکله و نمادهای به‌کار رفته بر آن‌ها در هر دوره، به‌اطلاعات جامعی در مورد مبانی و ساختار نظامی، سیاسی، مذهبی، طبقاتی و اجتماعی موجود در آن دوره دست‌یافت؛ جنبه‌ای که در مطالعات اخیر کمتر بدان پرداخته شده ‌است. در میان برخی از اسناد و متون بر جامانده از دوره‌ی صفویه اشاراتی به انواع درفش‌ها و رایت‌های این دوره شده که نسبت به دوره‌های دیگر تاریخی از کمیت و کیفیت قابل ملاحظه‌ای برخوردار هستند. در کنار اسناد و متون؛ آثار و مدارک باستان‌شناختی همچون انواع نگاره‌های مرتبط با نسخ‌خطی، دیوارنگاره‌ها، مرقعات، سکه‌ها، سردرفش‌ها و یا معدود بافت‌های برجامانده نیز در راستای شناخت و آگاهی بیشتر درفش‌های این دوره و دسته‌بندی آن‌ها کارآمد هستند. سعی نگارنده بر آن بوده تا با تکیه بر مکتوبات و آثار باستان‌شناختی برجا مانده از دوره‌ی صفوی، طبقه‌بندی جامعی از انواع رایت‌ها و کارکردهای آنان ارائه نماید؛ لذا پژوهش حاضر بر مبنای روش یافته‌اندوزی و از طریق پژوهش کتابخانه‌ای و میدانی و تلفیق این دو به صورت توصیفی تحلیلی انجام پذیرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان‌دهنده‌ی استفاده از رایت‌های مختلف در این دوره با کارکردهای مختلف سیاسی، نظامی، مذهبی، تجاری، سلطنتی و قومی-قبیله‌ای با فرم‌ها و نقوش مختلف است.