روند توسعه شهر خرم‌آباد از عصر صفوی تا عصر پهلوی بر اساس تحلیل‌های GIS

تاریخ شکل‌گیری شهر امروزی خرم‌آباد، مرکز استان لرستان، به اواسط دوران اسلامی (احتمالاًًً قرون 5 تا 7 هـ.ق) باز می‌گردد. پیش از آن، شهری به‌نام شاپورخواست که از شهرهای مهم دوره ساسانی و اوایل دوران اسلامی بوده، در جای آن قرار داشته است. شهر شاپورخواست در قرون 7 یا 8 هـ.ق از رونق افتاده و شهر خرم‌آباد در جای آن شکل گرفته و مرکزیت خود را آغاز نموده است. قدیمی‌ترین نقشه‌ موجود از بافت تاریخی این شهر، مربوط به سال 1270 هـ.ق است که به‌وسیله نقشه‌برداران روسی تهیه شده است. با توجه به این نقشه و عکس‌های هوایی سال‌های 1334 و 1347 هـ.ش، مطالعه محدوده اولیه و روند توسعه شهر خرم‌آباد از دوره صفوی تا دوره پهلوی با استفاده از اطلاعات به‌دست آمده از نرم‌افزار gis و تحلیل آن، از مهم‌ترین اهداف این پژوهش است. هسته اولیه شکل‌گیری شهر و محدوده اولیه آن در دوره صفوی، بر اساس مدارک باستان‌شناختی تعیین شده‌اند. محدوده شهر در دوره قاجار و پهلوی نیز براساس نقشه سال 1270 هـ.ق و عکس‌های هوایی سال‌های 1334 و 1347 هـ.ش مشخص گردیده است. این‌که اوج رونق و توسعه شهری مربوط به چه دوره‌ای بوده و چه عواملی منجر به توسعه فیزیکی آن در جوانب مختلف گردیده، از دیگر اهداف این پژوهش است. پژوهش حاضر بر اساس مطالعه منابع مکتوب و فعالیت‌های میدانی در بافت کهن شهر و بررسی نقشه‌های مرتبط با توسعه شهری صورت گرفته است. بر این اساس، اوج توسعه و رونق خرم‌آباد، در دوره‌ صفوی و به‌ویژه دوره پهلوی بوده است. واقع شدن این شهر بر سر راه خوزستان در مسیر ارتباطی شمال به جنوب و هم‌چنین انتخاب آن به‌عنوان مرکز استان در دوره پهلوی، از مهم‌ترین عوامل توسعه آن شهر بوده است. وجود ارتفاعات زاگرس در جوانب شرقی و غربی شهر به‌عنوان عامل محدود کننده و هم‌چنین اراضی مسطح و مساعد جنوب شهر، منجر به توسعه فیزیکی در جهات شمالی و جنوبی شده است.