فرهنگ دوران مفرغ جدید و آهن I دشت اردبیل مطالعه ی موردی قلعه خسرو و قلعه های اقماری

براساس مدارک باستان‌شناختی ویژگی‌های فرهنگی دوره‌ی مفرغ جدید و آهن i در بخش شرقی شمال‌غرب ایران نسبت به حوزه‌ی دریاچه ارومیه تفاوت‌های چشم‌گیری دارد. این تفاوت در الگوهای استقراری و فرهنگ‌های رایج در این دو حوزه به تفاوت ویژگی‌های جغرافیایی حاکم بر هر حوزه بستگی دارد. با وجود این‌که عصر مفرغ جدید را در حوزه دریاچه ارومیه با عنوان فرهنگ سفالی نوع ارومیه و خابور معرفی کرده‌اند، ولی بارزترین ویژگی الگوی استقراری دوره مفرغ جدید در قسمت‌های شرقی این حوزه‌ی پهناور فرهنگی، یعنی دشت اردبیل، استقرار در درون قلعه‌هایی است که با مصالح سنگی و به‌صورت خشکه‌چین بر بالای برجستگی‌های بلند طبیعی ساخته شده‌اند و از یک یا دو جهت به‌وسیله عوامل طبیعی مانند: پرتگاه‌ها، پوشش دفاعی داده شده است. قلعه‌های این دوره را با توجه به کاربرد و میزان اهمیت‌شان و برخی نشانه‌های دیگر، می‌توان در گونه‌های مختلفی طبقه‌بندی کرد. یکی از بارزترین ویژگی این نوع استقرار، وجود یک قلعه‌ی بزرگ در مرکز به‌عنوان قلعه‌ی مرکزی و چندین قلعه کوچک اقماری در اطراف آن بوده است. در این مدل قلعه‌هایی مانند قلعه‌خسرو، قلعه‌‌ی مرکزی بوده و قلعه‌هایی چون: قلعه زینو، شیندیرشامی، کیچیک‌یوردی، شیطان‌داشی، گل‌نسا و قلعه‌یری، نقش قلعه‌های اقماری را ایفا می‌کردند. از جمله مشخصه‌های مادی قلعه‌‌ی مرکزی علاوه‌بر وسعت زیاد آن، قرار داشتن یک گورستان با گورهای چهارچینه خرسنگی در کنار آن بوده است. قلعه‌های اقماری وسعت کمی دارند و در فاصله‌ی کمی دورتر از هر کدام از آن‌ها گورستانی متشکل از قبور چهارچینه سنگی نیز دیده می‌شود. این قلعه‌ها در اطراف قلعه‌ی مرکزی با فواصل مشخصی پراکنده شده‌اند. به‌نظر می‌رسد که کاربرد این قلعه‌ها محافظت از حدود و ثغور قلعه‌های مرکزی و راه‌های ارتباطی بوده است. روش پژوهش حاضر توصیفی – تحلیلی و توجه به روش‌های میدانی بررسی و نتایج حفاری باستان‌شناختی است.