خواجه عسکر: گورستانی از هزاره ی چهارم پیش از میلاد در جنوب شرق ایران از داده های مشهود تا بوده های مفقود

مناطق جنوب‌شرق ایران در نیم قرن اخیر کانون پژوهش‌ها و دستاوردهای مهم باستان‌شناختی در سطح ملی و بین‌المللی بوده‌اند. کشف بقایای متعلق به مراکز شهری عصر مفرغ به‌ویژه شهرسوخته یا تمدن حوزه هیرمند و هامون در استان سیستان و بلوچستان، شهداد و جیرفت یا تمدن حوزه هلیل‌رود در استان کرمان همه مهر تاییدی است بر اهمیت باستان‌شناختی، تاریخی و فرهنگی این مناطق. با این‌همه دانش ما در رابطه با فرهنگ‌های پیش از عصر مفرغ این منطقه- به ویژه هزاره‌ی چهارم پ.م.- هم‌چنان اندک و به قوت خود باقی است. طی کاوش نجات بخشی گورستان خواجه‌عسکر بم در سال 1389، اطلاعات بسیار ارزنده‌ای از هزاره‌ی چهارم پ.م منطقه به‌دست آمد. پروژه‌ی خواجه‌عسکر، کاوش در گورستانی در روستای خواجه‌عسکر بم است که پیش از شروع کاوش بیش از 15 گور آن به‌وسیله بیل مکانیکی تخریب شده و تنها اشیای تدفینی آن که شامل 15 شی سالم سفالی و گلی می‌شد، به‌دست آمده بود. در نتیجه‌ی کاوش باستان‌شناسی در این گورستان، تعداد 9 گور شناسایی و 53 شیء تدفینی به‌دست آمد. اشیاء تدفینی این گورستان شامل: ظروف سفالی، سنگی، گلی و مهره‌های گلی و سنگی، یک سر پیکان فلزی و هم‌چنین صدف می‌شوند. با توجه به گاهنگاری مقایسه‌ای بین داده‌های سفالی به‌دست آمده از این گورستان با محوطه‌های استقراری جنوب‌شرق ایران و پاکستان مانند: تل ابلیس، محطوط آباد، شاهی‌تمب و مهرگاره می‌توان گفت که گورستان خواجه‌عسکر بم مربوط به فرهنگ علی‌آباد (دوره ابلیس iv) بوده است و قدمتش به هزاره‌ی چهارم پ.م. باز می‌گردد. نوشتار حاضر برآن‌ست تصویری شفاف از گورستان خواجه‌عسکر ارایه و با توجه به اشیاء تدفینی به‌دست آمده، تاریخ‌نسبی برای گورستان پیشنهاد دهد. هم‌چنین سعی‌بر آن شده تا گورستان مذکور را در ارتباط با فرهنگ‌های هزاره‌چهارم پ.م. جنوب‌شرق ایران مورد تحلیل قرار دهد..