معماری مناطق غربی مازندران و بخش های شرقی گیلان در عصر آهن

از مهم‌ترین پرسش‌های مطرح در باستان‌شناسی دو استان هم‌جوار گیلان و مازندران، چگونگی استقرارهای دوران پیش از تاریخ و به‌ویژه عصر آهن در منطقه است. وجود یا عدم وجود معماری دائمی، نوع معماری و نیز مصالح به‌کار رفته در آن‌ها، با وجود اهمیتی که در بازسازی ساز و کارهای معیشتی دارند، در مطالعات باستان‌شناسی گیلان و مازندران به‌طور روش‌مند مورد بررسی قرار نگرفته‌اند. این در حالی است که عمده فعالیت‌های باستان‌شناختی پیش ‌از ‌تاریخی در این دو استان بر روی گورستان‌های عصر آهن (سده‌های 8-15 ق. م.) متمرکز شده است. نبود پرسش‌های بنیادی و بررسی‌های روش‌مند در باستان‌شناسی منطقه باعث شده که تاکنون چگونگی استقرار و نوع معماری مورد استفاده‌ مردمان این دوره بر ما پوشیده باقی بماند. این پرسش‌‌ها مطرح است که پراکندگی محوطه‌ها و الگوی استقرار در این دوره چه بوده است؟ چه عامل و یا عواملی باعث شده تا شواهد اندکی از سکونت‌گاه‌های این دوره مورد بررسی و شناسایی قرار بگیرد؟ در صورت وجود الگوی استقراری یک‌جانشینی، نقشه‌ها و فضاهای معماری به چه صورت بوده است؟ و یا این‌که از چه مصالحی در ساخت سکونت‌گاه‌های موقت یا دائمی استفاده می‌شده است؟ در این مقاله تلاش شده تا با روشی کتابخانه‌ای و با مراجعه به آثار منتشر شده از فعالیت‌‌های میدانی انجام ‌شده در محدوده جغرافیایی جنوب‌شرقی گیلان و غرب مازندران، طرحی ابتدایی از ویژگی‌های معماری عصر آهن در این دو استان ارائه شود. بر اساس شواهد و قرائن موجود، ساکنان پیش از تاریخ این نواحی دارای معماری نیمه ‌یک‌جانشینی و در برخی موارد یک‌‌جانشینی کامل بوده‌اند. سازه‌های سنگی در زوایا در بخش‌های شالوده و دیوارهای بناها با روش چفت و بست کامل ساخته می‌شدند. تنورها و اجاق‌هایی در درون فضاهای زیستی تعبیه می‌شده است. این شواهد، در برخی محوطه‌ها بافت متراکمی از سازه‌های معماری مربوط به استقرار یک‌‌جانشینی را در دامنه‌های شمالی رشته‌ کوه‌های البرز در بازه‌ی زمانی 1500 تا 750 ق.م. نشان می‌دهند.