قلعه بزی، شواهدی جدید از استقرارهای اواخر دوره پارینه سنگی میانی در حوضه زاینده رود، استان اصفهان

مجموعه غار و پناه‌گاه‌های قلعه‌بزی در جنوب‌غربی اصفهان، در حوضه رودخانه زاینده‌رود واقع‌شده و دارای بقایای مهمی از استقرارهای اواخر دوره پارینه‌سنگی میانی است که از سال 1382 هـ.ش. تاکنون مورد بررسی و پژوهش بوده است. در سال 1384 هیاتی به سرپرستی فریدون بیگلری کاوش‌هایی در این مکان‌ها انجام داد که شامل گمانه‌زنی در غار قلعه‌بزی 2 و پناه‌گاه قلعه‌بزی 3 و هم‌چنین انجام بررسی محدودی در منطقه بود. طی این کاوش‌ها مجموعه‌هایی از بقایای جانوری، دست‌تراش‌های سنگی، بقایای گیاهی، رسوب و نمونه‌های سال‌یابی برداشت شد. مجموعه دست‌تراش‌های سنگی قلعه‌بزی دارای ویژگی‌های فناوری و گونه‌شناسی صنعت موستری است که شباهت زیادی به موستری زاگرس دارد. ابزارها درصد بالایی از مجموعه دست‌تراش‌های سنگی را در بر می‌گیرند که شامل انواع خراشنده‌جانبی، خصوصاً خراشنده یک‌جانبی و هم‌چنین تیزه و کنگره‌دار-دندانه‌دار هستند. ویژگی منحصربه‌فرد صنعت پارینه‌سنگی میانی قلعه‌بزی، خصوصاً در پناه‌گاه قلعه‌بزی 3، وجود ابزارهای دورویه، شامل تیزه‌های برگی‌شکل و دیگر فرم‌های دارای تراش دورویه است که برای نخستین‌بار در صنایع پارینه‌سنگی میانی ایران گزارش‌شده است. بررسی ریز ساییدگی در لبه برخی از ابزارها دورویه و یک‌رویه نشان‌دهنده دسته گذاری و برش گوشت (قصابی) توسط این ابزارها است. بقایای جانوری در قلعه‌بزی 2 به‌خوبی حفظ‌ شده‌اند و شامل سه گروه سُم‌داران بزرگ‌جثه (اسب‌سانان، گاو وحشی و کرگدن)، سُم‌داران میان‌جثه (گوزن و گراز) و سُم‌داران کوچک‌جثه (بز و میش وحشی، آهو) هستند. آثار شکستگی، سوختگی و اثر برش ابزار سنگی بر سطح این استخوان‌ها مدارک مشخصی از نقش انسان در انباشت این بقایای جانوری در قلعه‌بزی است. سال‌یابی نمونه‌های زغال از قلعه‌بزی 2 حاکی از استقرارهایی با قدمت بین 40 تا 50 هزار سال پیش (سال رادیو کربنی) در این مکان است. در مجموع تنوع و شمار قابل‌توجه بقایای جانوری شامل گونه‌های بزرگ‌جثه و میان‌جثه مانند اسب‌سانان، آهو و گوسفند‌سانان، تعداد بسیار اندک بقایای درندگان، لنزهای ضخیم خاکستر (در یک مورد نزدیک به 40 سانتی‌متر) و وجود بقایای تمامی مراحل تراش، تولید، استفاده و تعمیر ابزار سنگی در قلعه‌بزی 2، حاکی از استفاده از این غار به‌عنوان اردوگاهی فصلی در دوره پارینه‌سنگی میانی است که احتمالاً طی یک تا چند ماه از سال مورد استفاده بوده است.