واکاوی تحولات آرایه های داخلی گنبد در شیوه یزد و تاثیرات آن بر سایر بناها در ایران

تزیینات داخلی گنبد یکی از بخش‌های مهم در آرایه‌های معماری ایرانی است. در مقاله پیش‌ِرو، ابتدا سیر تحول تزیینات معماری داخل گنبدها در ایران از اوایل دوره اسلامی تا آغاز قرن هشتم هـ.ق. بررسی شده، روش مرسوم در تزیین داخل گنبدها در نقاط مختلف کشور در تمامی موارد موجود که تحت بررسی قرار گرفته‌اند، حاکی از آن‌ست که از سه نوع مصالح استفاده شده است: آجر، کاشی و گچ در ترکیب‌های ساده و یا مختلط؛ اما شیوه آب‌رنگ بر روی گچ در هیچ‌یک از بناها به‌کار نرفته است و در ادامه نتایج حاصل با ویژگی تزیینات معماری داخل گنبدها در منطقه یزد از اوایل قرن پنجم تا اواسط قرن نهم هـ.ق. مورد مقایسه قرار گرفته است. شیوه رایج آرایه‌های داخلی گنبد در یزد، استفاده از اندود گچ و اجرای نقوش و کتیبه با روش نقاشی آب‌رنگ و با غلبه رنگ لاجورد است. این نگاره‌ها شامل: شمسه‌ها و نقش‌های هندسی، اسلیمی که در اکثر موارد تصاویر گیاهی را شامل شده و هم‌چنین کتیبه‌های قرآنی و در پاره‌ای موارد احادیث و روایات می‌باشد. این امر که این‌گونه زینت‌بندی در گنبد ابنیه هم‌دوره در سایر نقاط ایران وجود ندارد، وجود روشی ویژه‌ای تحت عنوان شیوه یزد در تزیینات معماری در منطقه یزد را نشان می‌دهد. این شیوه که حداقل از قرن پنج هـ.ق. در منطقه یزد مرسوم بوده، در قرن هشت هـ.ق. به اوج شکوفایی رسیده و تا اواسط قرن نهم هـ.ق. ادامه می‌یابد و در ابتدای قرن هشت هـ.ق. در گنبد سلطانیه مورد تقلید و استفاده قرار می‌گیرد. اجرای بسیار با شکوه آن در گنبد سلطانیه و نیز اهمیت و جایگاه این بنا در دوره ایلخانی و هم‌چنین وجود صنعت‌گران ماهر در این زمینه سبب رواج و الگوبرداری از این شیوه تزیینی در دوره تیموری در دیگر بناهای ایران شده و به مناطق دیگر ایران سرایت کرده است.