کارکردهای موسیقی در میادین رزم و لشکرگاه ها

موسیقی از دیرباز، هم‌چون ابزاری تاثیرگذار در اجرای نقشه‌های نظامی به‌کار گرفته می‌شد و نوازندگان انواع سازها در آرایش لشکر، جایگاهی مشخص داشتند. این نوازندگان شامل طبالان، شیپور نوازان، تبیره زنان و نوازندگان دیگر سازهای رزمی (آلاتی که اصوات بلند و مهیب تولید می‌کردند) و همین‌طور نوازندگان دَف، بربط و سرودخوانان ‌می‌شدند که جایگاه ایشان، در آرایش لشکر بنابر وظیفه‌ای که بر عهده داشتند، تعیین می‌شد. نوازندگان سازهای پر سروصدا، در میدان‌های رزم و اردوگاه‌های نظامی، پیام‌ها و فرمان‌ها را به گوش سربازان می‌رسانده و یا با نواختن هم‌زمان سازها، وحشت و اضطراب را در دل دشمن به وجود می‌آوردند؛ از طرف دیگر، سرودخوانان و خنیاگران با سپاه همراه می‌شدند تا با نواختن نغمه‌های شاد و خواندن سرودهای ملی، حماسی و دینی قلب سربازان و فرماندهان را قوی سازند و با تقویت روحیه‌ی ایشان، اشتیاق به مبارزه و جان‌فشانی را در رزمندگان افزون کنند. مطالعه‌ی اهدافی که انواع مختلف موسیقی در میادین رزم و لشکرگاه‌ها تامین می‌کرد، کمک برزگی به درک جایگاه موسیقی نزد ملت‌های کهن از جمله ایرانیان می‌کند و در نهایت، شناخت ما را از فرهنگ موسیقی ایران بهبود می‌بخشد. مقاله حاضر سعی دارد، ضمن معرفی انواع موسیقی میادین رزم و لشکرگاه‌ها و اهدافی که هر یک تامین می‌کردِ،ِ یکی از این انواع، یعنی «موسیقی تشجیعی رزمی» را، به‌طور دقیق و همه جانبه مورد بررسی قرار دهد؛ به این‌منظور، ضمن ارائه شواهدی از رواج موسیقی تشجیعی نزد ایرانیان و اعراب از آغاز دوره ساسانی تا حمله‌ی مغول، ویژگی‌های این نوع موسیقی و اهداف آن در رزمگاه‌ها، تحلیل می‌شود. اطلاعات مورد نیاز در این رابطه، با بررسی روشمند متون و منابع نوشتاری قرون چهارم تا نهم هـ.ق.، اعم از نظم و نثر، به‌دست آمده که حاوی اشارات و شواهدی از به‌کار گرفتن موسیقی در رزمگاه‌ها، نزد ایرانیان و اعراب در طول دوران مورد مطالعه است.