بررسی ساختار ارتباطی و اجتماعی خرده منطقه ای دوران اشکانی بر اساس مطالعات باستان شناختی مطالعه موردی: مجموعه محوطه های اشکانی منطقه کولک سیستان

یکی از مهم‌ترین مسایل مطرح در باستان‌شناسی هر دوره و هر مکان، شناخت ساختار نظام‌های اجتماعی و سیاسی و ارتباط بین استقرار‌های مختلف در یک منطقه است که بیان‌گر سیستم‌های تعاملی جوامع بشری، در ابعاد گوناگون می‌باشد. به بیان دیگر، می‌توان این‌گونه عنوان نمود که نظام‌های اجتماعی و سیاسی متشکل از سیستم‌های تعاملی گوناگونی است که در سه گستره خرده منطقه‌ای، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و در ادوار مختلف قابل بررسی و مطالعه است. محوطه‌های دوران اشکانی در سیستان، از کمیت و کیفیت نسبتاً بالایی برخوردار هستند و در برخی مناطق، می‌توان تمامی محوطه‌های یک مجموعه را شناسایی نمود. یکی از این مناطق، منطقه «قلعه کولک» در شمال سیستان است. یکی از مهم‌ترین چالش‌های مطرح در این موضوع چگونگی ساختار ارتباطی و اجتماعی مجموعه‌ها و خرده‌مجموعه‌ها در یک منطقه استقراری است. در این راستا، محدوده‌ای به وسعت 44 کیلومتر مربع بررسی و تعداد 76 محوطه مربوط به دوران اشکانی شناسایی گردید. با مطالعه ویژگی‌های هر محوطه، از جمله: وسعت، مواد فرهنگی سطحی، دوره استقراری، فاصله با یکدیگر، فاصله با محوطه‌های اصلی و محل قرارگیری؛ به بازسازی ساختار ارتباطی خرده‌مجموعه‌ها، در یک مجموعه استقراری پرداخته شد. مطالعات صورت گرفته مشخص نمود، مجموعه‌ی استقراری منطقه کولک، بیان‌گر نوعی ساختار اجتماعی و ارتباطی مبتنی‌بر سیستم فئودال‌نشین و روستاهای رعیتی کوچک و بزرگ است که در آن منطقه اصلی محدوده‌ی خرده‌مجموعه‌ای است که قلعه کولک در آن قرار دارد و به نوعی هسته‌ی اصلی و مقرحکومتی حاکم منطقه، محسوب می‌گردد. در این ساختار، دیگر خرده‌مجموعه‌های استقراری، بیان‌گر روستاهای کوچک و بزرگی هستند که با توجه به وسعت و فاصله از هسته‌ی اصلی دارای اهمیت و کارکرد متفاوت بوده‌اند؛ اما تماماً در راستای الگویی نظامند با هسته‌ی اصلی و دیگر خرده‌مجموعه‌ها، به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در ارتباط بوده‌اند.