بررسی باستان شناختی پهنه فرهنگی نیشابور از منظر معدن کاوی و فلزکاری کهن در دوران اسلامی

صنعت فلزکاری کهن همانند دیگر انواع صنایع شامل مراحل زنجیرواری از تولید فلز به‌عنوان ماده اولیه تا تولید و توزیع کالا می‌شده که از مرحله‌ی معدن‌کاوی و استخراج کانی معدنی آغاز و با گداز سنگ‌های معدنی و استخراج فلزات تا مرحله‌ی تولید کالا و سپس توزیع آن ادامه می‌یافته است. در طی این چرخه و در طول هزاره‌ها، از هر یک از مراحل تولید شواهدی باستان‌شناختی بر جای مانده که با شناسایی و مطالعه آن‌ها می‌توان به درک پتانسیل فلزکاری در منطقه و در نهایت توانایی ساکنان آن در بهره‌برداری از امکانات و قابلیت‌های زیست‌بوم چون منابع آبی، پوشش گیاهی وکانسارها دست یافت. بازشناسی فرآیند صنعت فلزکاری علاوه‌بر روشن کردن ارتباط میان مراحل مختلف در این چرخه به درک بهتر تاثیرات اجتماعی - اقتصادی این صنعت در بستر تحولات تاریخی منطقه مورد مطالعه نیز منجر می‌گردد. مقاله حاضر سعی دارد تا با استناد به نتایج بررسی روش‌مند متون و منابع نوشتاری، و بررسی روش‌مند میدانی باستان‌شناختی در بخشی از پهنه نیشابور، نوع و منبع کانسار استحصال شده و تکنولوژی ذوب به‌کاررفته در محوطه‌های فرآوری و شواهد مرتبط با حلقه‌های چرخه صنعت فلزکاری را باز شناسد تا امکان درک بهتر سه مرحله معدن‌کاوی و استخراج، ذوب و گداز فلزات، و تولید کالا در این منطقه فراهم آید. شناخت چرخه صنعت فلزکاری در پهنه نیشابور فهم حیات اقتصادی این کلان شهر ایران را در بستر تحولات تاریخی و فرهنگی جهان اسلام نیز میسر می‌سازد.