حوزه آب گیر رودخانه قزل اوزن در دوره مس وسنگ: براساس بررسی های باستان شناختی شهرستان بیجار

در این مقاله به معرفی محوطه‌ها، سنت‌های سفالی و بررسی الگوهای استقراری محوطه‌های شناسایی شده دوره مس‌و‌سنگ حوزه‌ی رودخانه قزل‌اوزن در شهرستان بیجار پرداخته شده است. نتایج ارایه شده در این مقاله براساس 6 فصل بررسی این شهرستان است. براساس این بررسی‌ها 76 محوطه دارای آثار دوران مس‌و‌سنگ هستند. شروع استقرار در شهرستان بیجار که بخشی از حوزه رودخانه قزل‌اوزن به‌شمار می‌رود از دوره مس‌و‌سنگ میانه بوده است. عدم وجود دوره‌های قدیمی‌تر را علاوه‌بر نقصان احتمالی شیوه بررسی، می‌توان در ارتفاع زیاد منطقه و شرایط سخت و اقلیم خشک منطقه دانست. تعداد استقرارهای مس‌وسنگ میانه متعدد و سراسر نواحی مختلف شهرستان را در بر می‌‌‌گیرد. پس از این دوره و در دوره مس‌و‌سنگ جدید تعداد استقرارها تا حدودی کاهش یافته و بسیاری از محوطه‌های دوره‌ی قبل متروک می‌شوند. در دوره مس و سنگ جدید گرایش محوطه‌ها به ابتدای حوزه‌های آب‌گیر قابل مشاهده و از تعداد محوطه‌های بزرگ کاسته می‌شود و در عوض محوطه‌های متوسط رشد می‌کنند. الگوهای استقراری شناسایی شده در دوره مس و سنگ به‌وجود چندین خوشه در محوطه‌ها اشاره دارد که شاید بتوان چندین کاربرد مختلف را برای آن‌ها پیشنهاد کرد. در نحوه پراکنش محوطه‌ها و نیز اندازه آن‌ها عوامل زیست‌محیطی چون دسترسی به منابع زمین، آب، مراتع و تا حدودی مسیرهای طبیعی نقش اصلی را داشته است. در هر دو مرحله مس‌و‌سنگ میانه و جدید، محوطه‌ها به سه خوشه قابل تقسیم‌بندی هستند و کاربردهای چون روستاهای مرکزی، روستاهای یک‌جانشین و محوطه‌های کوچک فصلی پیشنهاد شده است. در این پژوهش از داده‌های قوم‌باستان‌شناختی نیز استفاده شده است. سنت‌های سفالی به‌دست آمده از مطالعات میدانی گستره زیادی از سفال‌های شناخته شده غرب ایران شامل سنت دالمایی، سه‌گابی، گودین vii و گودین vi و نیز فرهنگ پیزدلی را در بر می‌گیرد. این منطقه نقطه تلاقی سنت‌های سفالی شمال‌غربی ایران با زاگرس‌مرکزی است.