حمام حاج محمدرحیم قزوین و جایگاه آن در میان حمام های عمومی این شهر در دوره ی قاجار

حمام‌های عمومی در طول دوران اسلامی از جمله عناصر مهم در شکل‌دهی و گسترش محلات و نمادی از آبادانی شهرها و روستاها و بسته به توان اقتصادی و پایگاه اجتماعی بانیان و نیز موقعیت آن‌ها از وسعت و نفاست متفاوتی برخوردار بوده‌اند. این سازه‌های مهم ورای تطهیر و نظافت عملکردی به‌مثابه‌ی نهادی اجتماعی داشته‌اند. بنابراین، بررسی همه‌جانبه‌ی آن‌ها می‌‌تواند یاریگر ما در درک نانوشته‌های تاریخ اجتماعی و شناخت بهتر جوامع گذشته‌ی ایران باشد. شهر قزوین، که در دوره‌ی قاجار از مراکز عمده‌ی تجارت ایران محسوب می‌شده و تجار معتبری در آن می‌زیسته‌اند، امروز با داشتن 25 باب حمام قدیمی برجامانده از دوره صفوی و قاجار ، که برخی با کاربری حمام هنوز دایرند، جایگاهی ویژه در مطالعات حمام داشته و می‌تواند بستری مناسب برای احیای فرهنگ حمام ایرانی باشد. یکی از این حمام‌ها، حمام حاج محمدرحیم است که در افواه مردم به حمام صفا نیز موسوم بوده و هست. تاریخ احداث بنا سال 1259ق است و در زمان خود نه تنها بهترین حمام شهر قزوین، بلکه در زمره‌ی بهترین حمام‌های ایران بوده است. بانی حمام حاج محمد حسن، برادر حاج محمدرحیم، یکی از پنج پسر حاج عبدالله تبریزی بود که در زمان فتحعلی‌شاه قاجار از تبریز به قزوین مهاجرت کرد ه و با پسرانش در این شهر به کار و تجارت مشغول شدند. حاج محمدحسن به علت علاقه‌ی به برادرش حمامی را که بنا کرده بود، حاج محمدرحیم نامید. خاندان عبدالله تبریزی، که بعدها به امینی موسوم شدند، ارتباط نزدیکی با حکومت قاجار داشتند و در زمان خود از جایگاه اجتماعی و سیاسی ویژه‌ای برخوردار بودند و تجار معتبری در میان آنان بود. این خاندان موقوفات بسیاری در قزوین داشته‌اند که از جمله‌ی آن‌ها حمام یادشده است. به نظر می‌رسد که معمار آن با الهام از برخ عناصر معماری باستانی ایران و به سفارش بانی می‌خواسته حمامی درخور جایگاه اقتصادی و پایگاه اجتماعی وی و اعیان و رجال احداث کند.